مشاور مدیرعامل مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی گفت: تعامل میان دین و هنر موضوعی است که در تاریخ اندیشه بارها بدان پرداخته شده است، اما باید بدانیم که تعامل را از چه منظری مدنظر قرار می‌دهیم. تعامل و ارتباط محدود به یک نوع نیست و انواع تعامل‌ها امکان وجود دارند. به عنوان مثال از منظر قدرت دین و هنر در یک سطح قرار دارند یا این که هنر قوی‌تر از دین است و یا بر عکس. هر یک از این رویکردها اثرات حاصل خود را خواهد داشت.
محمدجواد استادی در همایش تعامل هنر و دین که روز گذشته در دانشگاه هنر تهران برگزار شد، اظهار کرد: پس این نکته مهم است که زمانی که ما از تعامل دین و هنر صحبت می‌کنیم، چه نوع تعاملی مد نظرمان است. این امر را باید واکاوی کرد. باید جایگاه دین و هنر را مشخص کنیم و بدانیم بر اساس چه رویکردی در حال بررسی تعامل دین و هنر هستیم.
استادی در ادامه گفت: به‌طور طبیعی دو معضل در پژوهش‌های آکادمیک ما وجود دارد که ما باید به این دو معضل توجه کنیم تا در دام آن‌ها نیفتیم. یکی خطر تحویلی‌نگری است که موجب می‌شود ما مفاهیم و موضوعات را نسبت به جایگاه واقعی خودشان پایین‌تر ببینیم و این‌گونه مفاهیم اثربخشی خودشان را از دست می‌دهند و نکته دیگر کژفهمی در تعارف و مفاهیم است که می‌تواند مسئله‌ساز باشد. در مطالعه نسبت میان دین و هنر پرهیز از این دو آسیب اهمیت بسیار زیادی دارد.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی در ادامه مکتب هنر رضوی را الگویی از تعامل مثبت و اثربخش میان دین و هنر معرفی کرد و گفت: سه سال است که ایده مکتب هنر رضوی مطرح شده و ما کوشیده‌ایم در قالب یک کلان‌پروژه در گام نخست به زمینه‌سازی تولید ادبیات و گفتمان نظری آن بپردازیم که این امر مسیر خوبی را تا به امروز طی کرده است. وی افزود: به طور مثال در این مسیر می‌توان از برگزاری کنگره بین‌المللی مکتب هنر رضوی در مشهد مقدس با حضور چهره‌های دانشگاهی نام برد. همچنین به زودی این مؤسسه پس از طی مراحل لازم، نشریه علمی _ پژوهشی مکتب هنر رضوی را منتشر خواهد کرد که گامی مهم در توسعه ایده مکتب هنر رضوی خواهد بود.
تعامل دین و هنر در حرم رضوی
در ادامه مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی گفت: موضوع تعامل دین و هنر همواره مطرح بوده است و در طول تاریخ اگر جایی دین و هنر توانسته باشند در حد کمال با یکدیگر تعامل داشته باشند و زمینه آفرینش آثار هنری برگرفته از مفاهیم معنوی را فراهم آورده باشند، آن جا حرم مطهر رضوی است.
وی افزود: مکتب هنر رضوی حاصل بازخوانی این تعامل قریب هشتصد ساله در حرم مطهر رضوی است، به این معنی که این مکتب می‌تواند الگویی کارآمد برای اجرایی‌سازی مؤثر تعامل لازم بین هنر و دین باشد. به خصوص در نظام مقدس جمهوری اسلامی که نظامی بر مدار شریعت است و طبیعی است که از تمام بروندادهای چنین نظامی انتظار می‌رود تا موضع و نسبت خویش را با مبانی معرفتی روشن کند، آن هم به شکلی عملی و نه در سطحی کلی و انتزاعی.
استادی بیان کرد: اینجانب در پس تجربه‌ای که برای چند ماه در حرم مطهر رضوی در معرض گنجینه عظیم هنری قرار گرفتم این پرسش را طرح کردم که آیا چنین تجربه عملی هشتصدساله‌ای نمی‌تواند برای امروز ما الگوآفرین باشد؟ بزرگ‌ترین هدف در آستان مقدس رضوی ترویج اندیشه دینی و سیره حضرت رضا (ع) و توسعه فرهنگ زیارت است. وی گفت: مکتب هنر رضوی که یک مکتب زنده و پویا است و استمرار دارد، امروز می‌تواند زمینه تحقق این هدف را فراهم آورد. مکتب هنر رضوی هنر را در زمانی خاص متوقف نمی‌کند، و صرفا به تقلید هنر گذشته نمی‌پردازد. از مکان نشأت می گیرد و به مکان محدود نمی‌گردد.
گستردگی هنر در حرم مطهر رضوی
وی افزود: هنر در حرم مطهر بسیار گسترده‌تر از برخی مثال‌هایی است که در این‌جا به نام هنر رضوی برخی از اساتید اشاره کردند.
وی گفت: آنچه در مجموعه حرم مطهر اتفاق افتاده را ذیل هنر اسلامی بررسی می‌کنیم و این اعتقاد را داریم که اگر شما در نقاط مختلف جهان، هنر اسلامی را مرور کنید، هیچ جایی را به جز حرم مطهر رضوی پیدا نمی‌کنید که به طور پیوسته و مستمر و در قالب‌های متنوع و برگفته از یک سرچشمه معنایی آثار هنری را درون خود جمع کرده باشد.
اهمیت مکتب هنر رضوی در خلق آثار هنری
مشاور مدیرعامل مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی اظهار کرد: پرسش این است که چگونه در یک همواره و پیوسته هنرمندان توانسته‌اند مفاهیم برآمده از اندیشه و شخصیت حضرت رضا(ع) را از حالت ذهنی به شکلی محسوس و ملموس در آورند به گونه‌ای که هر شخصی را در هر جایی از جهان که با این آثار مواجه می‌شود، تحت تأثیر قرار دهد. در واقع هنر رضوی این است.
وی با اشاره به روایت معروف حضرت رضا(ع) که اگر مردم زیبایی‌های سخنان ما را می‌شناختند، بی‌شک از ما پیروی می‌کردند، گفت: این مفهوم زیبایی سخن که حضرت رضا(ع) آن را فرمودند، بسیار اهمیت دارد و بنیاد ما در مکتب هنر رضوی نیز همین است.
استادی ادامه داد: ما در مکتب هنر رضوی می‌خواهیم ببینیم که چطور می‌توانیم آن اندیشه‌های ناب را در یک فرایندی محسوس و ملموس کنیم تا همه افراد بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند چنان‌که هر زائری حتی غیرمسلمان، وقتی به حرم مطهر مشرف می‌شود، تحت تأثیر قرار می‌گیرد. مکتب هنر رضوی دریافت فرایند تجلی‌بخشی زیبایی معانی بلند دینی اندیشه حضرت رضا (ع) در قالب‌هایی محسوس و ملموس برای همگان است.
وی با تأکید بر این‌که مکتب هنر رضوی باید مبنای خلق آثار بزرگ هنری باشد، اظهار کرد: ما دو شعار انتخاب کردیم؛ نخست آن که زیارت، مفاهیم دینی و رضوی یعنی آنچه که در اندیشه حضرت رضا(ع) وجود دارد را در زیست اجتماعی مردم امتداد دهیم. بی‌شک هیچ چیزی امروز بهتر از هنر نمی‌تواند آن مفاهیم و معانی را وارد زیست اجتماعی کند.
مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی گفت: همچنین ما بر این باوریم که اگر قرار است در نهایت تمدن اسلامی احیا شود باید به وسیله هنر باشد، زیرا جلوه‌گری تمدن در هنر است. در این میان، مکتب هنر رضوی می‌تواند این کار را انجام دهد.
استادی ادامه داد: آستان قدس رضوی نیز نخست باید از این گنجینه عظیم هنری که برآمده از معانی بلند رضوی است محافظت کند. سپس این گنجینه باید مورد بررسی قرار بگیرد و همچنین ما باید این رموز معنایی را کشف کنیم. در واقع پژوهش‌های توصیفی درباره حرم مطهر توسط پژوهشگران مختلفی بسیار انجام گرفته، اما این پژوهش‌های توصیفی نتوانسته‌اند آن فرایند تبدیل معنا به فرم را به ما نشان دهند.
وی با اشاره به ویژگی‌های هنر همچون جذاب بودن هنر، زبان غیرمستقیم و اثرگذار هنر، عاطفی بودن این زبان، جهان شمولی و مواردی از این دست گفت: در حقیقت این ویژگی‌های هنر موجب شد تا ما در این مؤسسه، مکتب هنر رضوی را کار بنیادین خود در آستان قدس رضوی قرار دهیم.
استادی در پایان سخنرانی خود در این همایش به بیان ویژگی‌های مکتب هنر رضوی شامل برخورداری از ایده محوری و مرکزی زیارت و کلام نورانی حضرت رضا (ع)، برخورداری از ساختار و جامع بودن پرداخت و در ادامه نیز به توضیح پیرامون سه بازیگر اصلی تحقق این مکتب یعنیپ نظریه‌پردازان، سیاست‌گذاران و هنرمندان پرداخت و خاطرنشان کرد: باید این سه بازیگر به خوبی شناسایی شده، کارکردهای آن‌ها تبیین گردیده، شیوه‌های تعامل آن‌ها مشخص شده تا در گامی مهم به تحقق شعار مکتب هنر رضوی کمک شود.