یک طنزپرداز پیشکسوت خراسان در دومین نشست تخصصی انجمن «عصر طنز» مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی با موضوع «بررسی تاریخچه طنزپردازی در خراسان بزرگ و طنز و آرامش‌بخشی» گفت: طنزی آرامش‌بخش است که ویژگی‌های طنز ناب را داشته باشد.
استاد پرویز روحبخش در این نشست که بعدازظهر روز گذشته با حضور جمعی از اهل هنر و ادب در مکتب هنر رضوان مشهد برگزار شد، با تأکید بر نقش هنر در آرامش‌بخشی اظهار کرد: طنز به سبب قابلیت‌های ویژه و ماهیت تفکیک‌ناپذیرش از زندگی روزمره، تمایلات، هیجان‌ها و دلواپسی‌های انسان در این زمینه نقشی کارسازتر برعهده دارد.
وی که دانش‌آموخته روانشناسی نیز است، به منظور بررسی فرآیند آرامش‌بخشی طنز ابتدا به معرفی حوزه‌های مشترک طنز و روانشناسی همچون «طنزدرمانی» پرداخت و گفت: طنز یکی از بهترین و مؤثرترین ابزارهای لازم برای دستیابی به تخلیه روانی فرد است، از این رو التیام‌بخش روان است.
استاد روحبخش با اشاره به برخی از مکانیزم‌های دفاعی در روان انسان از جمله جابه‌جایی، واپس زدن، برون‌فکنی، جبران، خیال‌فکنی، همانندسازی، انکار و... ادامه داد: استفاده از رفتارهای دفاعی به گونه‌ای اغراق‌آمیز که لازمه یک اثر طنزآمیز است، می‌تواند کاربری فراوانی به ویژه در بحث شخصیت‌پردازی در طنز داشته باشد.
وی با بیان طنز و نظریه شرطی‌سازی افزود: در یک داستان طنزآمیز که ممکن است به صورت نمایش رادیویی یا تلویزیونی نیز ارائه شود، می‌توان با استفاده از تکرار موضوع یا تکیه کلامی زیبا و طنزآمیز، مخاطب را به دیدن یک فرد یا صحنه یا شنیدن یک جمله یا اصطلاحی شرطی کرد. در این حالت فرد با دیدن آن صحنه یا شنیدن آن جمله می‌خندد. به طور مثال به عبارت «التماس نکن» در سریال «روزی روزگاری» می‌توان اشاره کرد.
ویژگی‌های طنز ناب
همچنین استاد روحبخش با تأکید بر این‌که طنز، مقوله بسیار جدی است، گفت: طنزپرداز مثل آکروبات‌باز از روی یک طناب باریک می‌گذرد و باید بسیار هنرمند باشد و کاستی‌هایی که بیان‌شان زمخت و دردآور است را در حالت شیرین بیان کند.
در ادامه این طنزپرداز پیشکسوت خراسان بیان کرد: طنز ناب باید دارای ایهام، کنایه، نکته، بذله، طعنه و دیگر صنایع و بدایع ادبی و هنری باشد، اما این پیچیدگی‌ها نباید به حدی باشد که مخاطب را از درک پیام اثر عاجز کند.
وی ضمن اشاره به طنز و نقش فرهنگی آن و همچنین طنزنویسی به عنوان یک مسئولیت اجتماعی، به لزوم رعایت حریم نجابت کلام در طنز پرداخت و گفت: یکی از اصولی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجه بیشتر خالقان آثار طنزآمیز قرار گرفت، حفظ هر چه بیشتر ارزش‌های انسانی و کرامات شخصی افراد و دور شدن از مجموعه آن نوع گفتار و نوشتاری بود که به حریم نجابت کلام لطمه می‌زند.
استاد روحبخش ادامه داد: اگرچه اغراق، یکی از فنون طنزنویسی و ساخت آثار طنز است، اما موضوع طنز باید ریشه در واقعیت داشته باشد و برای مخاطبان ملموس باشد و اصل موضوع را همگان قبول داشته باشند. همچنین طنز باید متناسب با ظرفیت‌های عمومی، حسی و روانی مخاطب باشد. از سویی دیگر طنز باید با رمز و راز بیان شود.
وی افزود: طنز باید برای اندیشیدن انگیزه ایجاد کند و نه تنها نباید مانع رشد و کمال شود بلکه خود باید عاملی در جهت حرکت به سوی کمال باشد. همچنین دیدی انتقادی داشته باشد. صمیمی و صادق نیز باشد و احساس صداقت را به مخاطب منتقل کند.
این هنرمند پیشکسوت گفت: هدف طنز باید تحقق اهداف والای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، تربیتی و خانوادگی باشد. از طرف دیگر، ابتکار، نوآوری و خلق سبک‌ها و روش‌های نو برای ارائه طنز داشته باشد. همچنین امیدبخشی، یکی دیگر از ویژگی‌های طنز است.
وی درباره طنز و افشاگری نیز تصریح کرد: پرده‌دری تا آن حد که هتک آبرو و شخصیت دیگران را در پِی نداشته باشد و نفع اجتماعی از آن حاصل شود، وظیفه طنزنویسان و طنزپردازان است. این افشاگری می‌تواند حتی پس از گذشت سال‌ها و در تشریح اوصاف دورانی از تاریخ باشد.
بررسی تاریخچه طنزپردازی
استاد روحبخش همچنین در این نشست به تاریخچه طنز کشور به ویژه خراسان بزرگ پرداخت و با ذکر نام بسیاری از بزرگان و فعالان حوزه طنز در مطبوعات، صحنه تئاتر، رادیو و تلویزیون، یاد و خاطره آنان را گرامی داشت.
وی همچنین به فعالیت‌های مختلف خود در حوزه طنز کشور از جمله در صدا و سیما، همکاری با روزنامه خراسان، مجله گُل آقا و... اشاره کرد و به معرفی برخی کتاب‌هایش همچون «نوشخند»، «شطحیات کارمندالشعرا و غزلواره‌های مهتاب الادبا»، «ماهواره طنز» و... پرداخت.
این هنرمند پیشکسوت در این نشست ضمن خوانش اشعار طنز و رباعی از کتاب «جلوه دوست» خود و همچنین بیان خاطراتش، به سؤالات شماری از حاضران در نشست در خصوص باید و نبایدهای طنزنویسی نیز پاسخ داد.