اما امسال بازی روزگار طور دیگری رقم خورد و با شیوع بیماری ناشناخته کرونا و لزوم رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، ماه رمضان ما ایرانی‌ها هم همچون میلیون‌ها مسلمان جهان، رنگ و بویی دیگر گرفت. در این بین، مکتب هنر رضوان وابسته به مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی، ویژه برنامه «کتابت بندگی» را در قالبی متفاوت از رمضان سال‌های گذشته با بهره‌گیری از بستر فضای مجازی و مشارکت هشت استاد برجسته خوش‌نویسی طراحی کرد. در این ویژه برنامه، اجرای خوش‌نویسی هر هنرمند به صورت زنده(live) از 13 تا 20 اردیبهشت در ساعت 22 از صفحات اینستاگرام این مؤسسه پخش می‌شود. در این گزارش چهار شب نخست برنامه کتابت بندگی را مرور می‌کنیم.
توجه به سلایق مختلف
با آرامشی عجیب پشت میز نشسته، قلم را در مرکب فرو برده و بر پهنه سفید کاغذ می‌فشارد. نوای موسیقی اصیل ایرانی هم پخش می‌شود و بر معنویت فضا میافزاید. به این ترتیب نخستین شب ویژه برنامه کتابت بندگی با حضور احمد قائم مقامی هنرمند شناخته شده خوش‌نویسی آغاز می‌شود. برنامه‌ای که اگر چه در آن خبری از حضور فیزیکی مخاطبان اهل ذوق و هنر نیست، اما به خوبی توسط هنرمندان و هنردوستان در بستر مجازی دیده می‌شود. قائم مقامی حدود پنج اثر قرآنی را در قالب سیاه مشق و یا قطعه‌نویسی در مدت یک ساعت کتابت کرده و شبی فراموش نشدنی برای کاربران صفحات مکتب هنر رضوان و مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی در اینستاگرام رقم می‌زند. در این بین، جواد براتی؛ مسئول مکتب هنر رضوان با تأکید بر اینکه یکی از رسالت‌های این مؤسسه نشر و ترویج فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی با استفاده از ابزار هنر است، می‌گوید: «امسال ششمین سالی است که به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی(ع) برنامه کتابت بندگی را با توجه به اهمیت هنر خوش‌نویسی در اسلام و ماندگاری و تأثیرگذاری این هنر بر مخاطبان، در قالب کتابت آیات وحی در ماه مبارک رمضان برگزار می‌کنیم. به عبارتی، در تلاش هستیم با همکاری استادان خوش‌نویس و استفاده از ابزار هنر مفاهیم قرآنی را به علاقه‌مندان منتقل کنیم. البته از آنجایی که در خوش‌نویسی بیشتر دو رنگ سیاه مرکب و سفید کاغذ قابل مشاهده است، مکتب هنر رضوان برای ایجاد جذابیت بصری و تنوع برنامه کتابت بندگی برای مخاطبان و همچنین توجه به سلایق متفاوت اهل هنر، از استادانی در شاخه‌های مختلف خوش‌نویسی همچون سیاه مشق، کتیبه، نقاشی‌خط، نستعلیق، ثلث و... برای اجرای زنده در این برنامه دعوت کرد.»
فرزند زمان خویشتن باش
حسین صالحی یکی دیگر از هنرمندان برجسته خوش‌نویسی مشهد میهمان شب دوم برنامه کتابت بندگی است. او نیز کارش را با بهره‌گیری از مثلث قلم‌نی، کاغذ و مرکب و نگاشتن «بسم‌الله» شروع میکند. در این برنامه کاربران می‌توانند نکات آموزشی این مدرس مثل لزوم تسلط خوش‌نویسان بر ابزارهای هنری‌شان در زمان کتابت را به جان دل بشنوند؛ نکاتی که در پیچش قلم و تولد ابیات «این دهان بستی دهانی باز شد... تا خورنده لقمه‌های راز شد... چند خوردی چرب و شیرین از طعام... امتحان کن چند روزی در صیام» به خط نستعلیق بر کاغذ زردرنگ، نظر هنرجویان خوش‌نویسی را جلب میکند و چه دل‌نواز است زمزمه این ابیات در آستانه سحری دیگر. صالحی با اشاره به وجود کتیبه‌های نستعلیق در اماکن مذهبی همچون حرم مطهر حضرت رضا(ع) بیان میکند: «این دو بیت از مثنوی معنوی مولانا را به مناسبت ماه مبارک رمضان با توجه به فرم کتیبه‌های بازوبندی موجود در حرم مطهر با ترکیب دوکرسی به صورت کتیبه چهار قسمتی عمودی بر روی کاغذ دست‌ساز آهار مهره شده با مرکب رنگی دو رنگ کتابت کردم». همچون شب نخست، علاقه‌مندان یکی‌یکی به جمع بازدیدکنندگان مجازی این اجرای زنده اضافه می‌شوند. در ادامه این هنرمند با بیان مصرع «فرزند زمان خویشتن باش» می‌گوید: «اگر بیماری کرونا هم شیوع پیدا نمی‌کرد، جلوه‌های نوین فن‌آوری باید مورد استفاده قرار می‌گرفت. این دوران ما را مجبور کرد تا ارزش و مزایای فضای مجازی را به ویژه در شرایط بحرانی بدانیم و با استفاده از ظرفیت‌های مثبت آن از فراغت ایجاد شده بهره بیشتری ببریم. به‌طور نمونه در این مدت که امکان تدریس حضوری به هنرجویانم فراهم نبود، کلاس‌ها را به صورت آنلاین برگزار کردم.» هدایایی ماندگار
در میان نوای ایرانی، صدای کشیدن قلم‌نی هنرمند برجسته دیگری بر روی کاغذ به گوش می‌رسد و سه قطعه نستعلیق «بسم‌الله الرحمن الرحیم»، «سبحان ربی الاعلی و بحمده» و بخشی از دعای قنوت نماز عید فطر بر روی کاغذهای سفید به ترتیب نمایان می‌شوند. احسان احمدی میهمان سومین شب ویژه برنامه کتابت بندگی است. او در حاشیه برگزاری این برنامه می‌گوید: «این عبارات را با توجه به ماه مبارک رمضان اجرا کردم. البته از آنجایی که امسال با توجه به شرایط فعلی جامعه، برنامه بدون حضور مخاطبان برگزار شد، فضایی کاملاً آرام را تجربه کردم که به من تمرکز بیشتری برای کتابت بخشید. وقتی مخاطبان از نزدیک اجرای آثار خوش‌نویسی را تماشا می‌کنند، بخشی از تمرکز خوش‌نویس به آنان معطوف می‌شود، اما از طرف دیگر، در این شرایط خود خوش‌نویس می‌تواند اثرش را به هنردوستان تقدیم کند که این کار لطف دیگری دارد. این سه اثر را هم امضا و به مکتب هنر رضوان اهدا کردم تا به قید قرعه‌کشی به سه مخاطب مجازی این برنامه تقدیم شود». در این بین، بعضی از پیام‌های مخاطبان مجازی برنامه کتابت بندگی هم خواندنی است؛ «استاد دست‌تان توانا... زبان قاصر است... دست‌تان درد نکند. کار یک صدا و سیما را می‌کنید... بسیار زیبا، دست مریزاد استاد...». احمدی ادامه می‌دهد: «اگرچه همیشه ارتباط رو در رو و نزدیک با دیگران را ترجیح داده‌ام، اما از بستر فضای مجازی در شرایطی که به هر دلیلی امکان دسترسی حضوری استاد به شاگرد و برعکس وجود ندارد، می‌توان استفاده کرد چنان که این بستر در شرایط قرنطینه امسال به همه ما کمک کرد. البته امیدوارم چگونگی استفاده بهینه و درست از فضای مجازی را یاد بگیریم»
آیاتی پرمعنا
«بسم‌الله الرحمن الرحیم... هو الله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبر سبحان الله عما یشرکون هو الله الخالق الباری...». چه زیباست تماشای کتابت آیات پایانی سوره حشر در یکی از شب‌های رمضان، آن هم در خانه و کنار خانواده. فرصتی ناب که متولیان هنر در آستان قدس رضوی با همکاری علی احسان‌پور، خوش‌نویس برجسته خط ثلث در چهارمین شب برگزاری ویژه برنامه کتابت بندگی در فضای مجازی فراهم کردند. این هنرمند توانمند می‌گوید: «آیات پایانی سوره حشر، مملو از اسمای حسنای الهی است و معانی بسیار خوبی در آن‌ها نهفته است. چنان که ائمه اطهار(ع) هم بر خوانش این آیات تأکید کرده‌اند. از طرف دیگر، کتابت این آیات حس خوبی به من منتقل می‌کرد، بنابراین آن‌ها را بر اجرای برنامه زنده کتابت بندگی انتخاب کردم». او با دست چپ هنرمندانه کتابت میکند و کاربران صاحب ذوق فضای مجازی به نظاره کارش می‌آیند. احسان‌پور ادامه می‌دهد: «با توجه به شرایط رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی امسال، فکر نمی‌کردم ویژه برنامه کتابت بندگی در ماه مبارک رمضان برگزار شود، اما مکتب هنر رضوان بهترین تصمیم را اتخاذ و این برنامه را در قالب مجازی برای مخاطبان طراحی کرد که این اقدام قابل تقدیر است». او با تأکید بر قدسی بودن هنر خوش‌نویسی میافزاید: «خوش‌نویسی از دیرباز به عنوان یکی از والاترین هنرها در کشورهای اسلامی مورد توجه بوده است و هنرمندان به بهترین شکل در این رشته هنری فعالیت می‌کنند. از سوی دیگر، خوش‌نویسان این هنر را در خدمت کلام وحی و نقطه قوتی در زندگی هنری خود می‌دانستند. آنچه امروزه در رشد و تجلی رشته خوش‌نویسی شاهد هستیم، حاصل تلاش افراد بسیاری در ادوار مختلف است. امیدوارم آیات قرآن همیشه چراغ راه زندگی همه ما باشد.»
در این بین مسئول مکتب هنر رضوان با تأکید بر اینکه شرایط فعلی جامعه، موجب استقبال چشمگیر مردم از فضای مجازی شده است، خاطرنشان میکند: «خوشبختانه برگزاری ویژه برنامه کتابت بندگی، مورد توجه دوستداران هنر خوش‌نویسی قرار گرفت. تا جایی که حتی پیش از آغاز اجرای زنده برنامه، در صفحات اینستاگرام خود شاهد حضور مشتاقان منتظر بودیم. بی‌شک وجود چنین مخاطبان چشم‌انتظاری مایه دلگرمی ماست. از سوی دیگر، نشان می‌دهد توانسته‌ایم رسالت خود را به خوبی انجام دهیم. همچنین این برنامه توانسته مخاطبانی نه تنها از جای‌جای ایران بلکه از کشورهای دیگر جذب کند که مایه افتخار ماست و این نکته مهم را یادآوری میکند که هنر، حد و مرزی نمی‌شناسد و فرا زمانی و فرا مرزی است.» |