ضرورت توجه هنرمندان به نقوش هنری حرم رضوی با نگاهی نو
 
خشت خشت ایوان‌ها، مناره‌ها و رواق‌های صحن و سرای رضوی تجسم بی‌بدیلی از مکاشفه و شهود عارفانه هنرمندان این آب و خاک است.

هنرمندانی ارادتمند به شمس‌الشموس(ع) که گنجینه‌ای کم‌نظیر از آثار فاخر خود را برگرفته از قرآن، حکمت و کلام و استوار بر قواعد و اصول علمی برای ما به یادگار گذاشتند. بی‌شک این منبع الهام‌بخش، زمینه‌ای ارزشمند برای گسترش نمادها و نشانه‌هایی است که می‌تواند به محیط زندگی امروز ما هویت دهد، چشم‌ها را روشنی بخشد و دل‌ها را بیش از پیش به محبت اهل بیت(ع) نزدیک کند. در این بین جشنواره «هنر رضوان» تلاشی برای آشنایی بیشتر هنرمندان جامعه امروز با نمادهای موجود در تزیینات این آستان ملکوتی و کاربردی ‌کردن آن‌ها در تزیین اسباب زندگی است. فراخوان نخستین دوره این جشنواره از سوی مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی به ریاست محمدعلی چمی‌گو و دبیری مهدی یک‌پسر اواخر سال گذشته اعلام شد. پای سخن مصطفی حسن‌زاده کارشناس ارشد هنر اسلامی، سرپرست مدیریت امور هنری شهرداری مشهد در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ و یکی از اعضای شورای برنامه‌ریزی و انتخاب جشنواره هنر رضوان می‌نشینیم تا با ضرورت برگزاری این جشنواره و نقش هنرهای اسلامی در زندگی مردم بیشتر آشنا شویم.

هنری زیبا و معناگرا
هنر اسلامی، به مقطعی از تاریخ هنر گفته می‌شود که مسلمانان با توجه به جهان‌بینی و اعتقادات خود به خلق آثار هنری و استفاده از این هنرها در طراحی محصولات زندگی پرداختند. مصطفی حسن‌زاده در این باره می‌گوید: «از آنجایی که دین مبین اسلام با تصویرگری و تجسم و کارکرد اشیایی که در ابتدای ظهورش به عنوان بت پرستیده می‌شد، مخالفت داشت، هنرمندان مسلمان به تزیینات انتزاعی رو آوردند. شاید بتوان از این تزیینات در بیان امروزی به عنوان نقوش گیاهی و انتزاعی نام برد. از طرف دیگر در طول دوره اسلامی، مسلمانان با توجه به تأکید دین اسلام به علم و مهارت، جنبه‌های مختلف علم، هنر، فن و مهارت را فرا گرفتند و در رشته‌های گوناگون هنری نیز سرآمد شدند. آنان توانستند زمینه‌های هنری را در دوره‌های مختلف اسلامی به بلوغ و ظهور برسانند. به عبارتی مسلمانان آنچه از پیشینیان به آنان رسیده بود را با نگاه اسلامی تلفیق و تکمیل کرده و در زندگی خود به کار بردند». اشیاء و اسباب زندگی اجتماعی مردم در دوره اسلامی نیز نشان می‌دهد هنرمندان این دوره به فرم اشیاء که با نگاه کاربردی محض خلق شده بود، ویژگی تزیین را با توجه به خصوصیات دوره خود افزودند و تلاش کردند با تزیین به آن فرم، معنا و حس و حال بخشند. این کارشناس ارشد هنر اسلامی ادامه می‌دهد: «وقتی از تزیین صحبت می‌کنیم تنها به معنای یک کار روبنایی و ظاهری و افزودن نقش و نگار با کارکرد زیبایی به اشیاء نیست بلکه تزیینات به ویژه در دوره اسلامی کارکرد نمادین خاص خود را داشته و معنا را نیز منتقل کرده است. همچنین در دوره اسلامی، تکنیک‌های متنوع و قوی در حوزه خلق محصولات ایران و سایر ملل اسلامی وجود داشته است. البته شاید بتوان گفت هنرمندان دوره اسلامی در بحث تزیین محصولات و اسباب زندگی و جنبه‌های دیگری مانند معماری اسلامی نسبت به تکنیک ساخت آثار موفق‌تر عمل کردند».
 
شناخت میراث گذشته
در عصر حاضر سرعت تولید محصولات صنعتی با رشد غیرمتعارف زندگی شهری هم‌زمان شده است و آنچه تولید می‌شود، کالاهای مصرفی با ماندگاری پایین و تعداد بالا است چنان که در دوره مصرف‌گرایی محض قرار داریم. حسن‌زاده در این باره بیان می‌کند: «این نگاه مصرفی به کالاها امکان دسترسی به لذت درک اصالت‌های فرهنگی و ارزش‌های بومی و ملی را از کشورهای در حال توسعه مانند ایران گرفته است. همچنین این عوامل موجب شده است تا بیش از آنچه به معنا بیندیشیم به مواردی مانند کاربرد، هزینه و سرعت تولید فکر کنیم در صورتی که تزیین (نقش‌مایه و رنگ) فرم، آن چیزی است که جز طراحی فرم به ما اجازه می‌دهد با محصول ارتباط دوستانه‌تری برقرار کنیم». هنرمندان دوره‌های اسلامی علاوه بر شناخت و بررسی آثار پیشینیان خود، نکات و مواردی نیز به این آثار ‌افزوده‌اند اما امروزه شاهد این سنت مطالعه و افزودن نکات جدید به افتخارات گذشتگان خود نیستیم. عضو شورای برنامه‌ریزی و انتخاب جشنواره هنر رضوان در این باره می‌گوید: «شاید سرعت زمانه ما یا ضریب بالای نفوذ رسانه‌ها و تأثیر بالای تبلیغ سبک زندگی مورد نظر آن‌ها موجب شده نسبت به داشته‌های ارزشمند تاریخی و هنری خاص خود غفلت کنیم. شناخت ارزش‌های تاریخی و فرهنگی ایران اسلامی یکی از عواملی است که می‌تواند ما را دوباره متوجه این داشته‌های کم‌نظیر کشورمان کند. این شناخت با مطالعه و حفظ آثار و به صورت ویژه احیا و زنده‌سازی هنرهای سنتی به ‌دست می‌آید. البته برای احیای این هنرها باید در دسترس ما باشند و در زندگی روزمره‌مان استفاده شوند. برای این منظور ما باید بین آنچه در قدیم وجود داشته با آنچه امروزه از آن استفاده می‌کنیم، پیوند برقرار کنیم. این پیوند را می‌توانیم با به کارگیری نقوش هنرهای اسلامی بر روی اسباب زندگی روزمره خود به وجود بیاوریم».

آغاز مسیری جدید
حرم مطهر رضوی همواره جایگاه معنوی و اعتقادی خاصی برای مسلمانان داشته است. این عضو شورای برنامه‌ریزی و انتخاب جشنواره هنر رضوان با بیان اینکه بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) گنجینه‌ای از ذوق، سلیقه، هنر، تکنیک و اعتقاد هنرمندان در طول قرن‌های متمادی است که هنرمندان از آن‌ها در تزیینات صحن و سرای رضوی و اسباب و لوازم زندگی استفاده کردند، ابراز می‌کند: «آستان قدس رضوی در حالی که متولی رسمی هنر و حفظ میراث فرهنگی کشور نیست اما با برگزاری این جشنواره در یک اقدام قابل تقدیر، در حد ظرفیت و توان خود در مسیر ایجاد پیوند بین روح و معنویت متجلی شده در قالب تزیینات معماری حرم مطهر رضوی با اسباب زندگی گام برداشته است. مؤسسه آفرینش‌های هنری این آستان مقدس نیز با تشخیص درست و دعوت از هنرمندان برای تزیین مجموعه‌ای مشخص از اسباب زندگی در قالب این جشنواره در تلاش است تا هنرمندان با به کارگیری تزیینات بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) با نگاه‌های نو و ایده‌های جدید، محصولات کشور را به روح و حال و هوای ایرانی اسلامی نزدیک کنند. برگزاری این جشنواره، آغاز یک مسیر جدید است که ادامه آن روشن‌تر خواهد بود». حسن‌زاده با اشاره به نام‌گذاری سال 1398 به عنوان سال «رونق تولید» می‌گوید: «ارائه محصولات خلاقانه با توجه به ارزش‌های فرهنگی و تاریخی ایرانی اسلامی و سلیقه روز جامعه می‌تواند موجب تقویت رونق تولید کشور شود. چنانکه جشنواره هنر رضوان نیز از هنرمندان انتظار دارد تا تزیین محصولات مورد نظر را در راستای تحقق این شعار بنیادین مطابق با سلیقه روز جامعه و با توجه به پشتوانه‌ها و تکنیک‌های اصیل کشور انجام دهند».
علاقه‌مندان می‌توانند برای کسب اطلاعات بیشتر درباره جشنواره هنر رضوان می‌توانند به وب‌سایت آن به نشانی «www.rezvanfestival.ir» مراجعه کنند.