یک قصه بیش نیست غم عشق و وین عجب/ کز هر زبان که می‌شنوم نامکرر است. دو روز مانده به میلاد ثامن‌الحجج علی‌بن موسی‌الرضا(ع) به نگارخانه رضوان مشهد می‌روم تا روایت شیرین کرامت "ضامن آهو" را بار دیگر از زبان هنرمندان نگارگر میهمان شهر بهشت بشنوم. روایت تابلو "حریم حفاظت" محمود فرشچیان، استاد برجسته هنر نگارگری ایرانی که به موجب عشق دلدادگان حضرت رضا(ع) به نام "ضامن آهو" شهرت دارد، نقل عارفانه آهوی رمیده از بند شکارچی بی‌رحمی است که برای شیر دادن به بچه‌های گرسنه‌اش به دامان مهر و کرم امام رئوف پناه می‌آورد و ایشان نیز با کرامت آهو را ضمانت می‌کنند.
نمودی از کرامت در دل اسطوره
محمد ظریف‌صدر، مسئول نگارخانه رضوان مشهد درباره تابلوهای بیبدیل ضامن آهو استاد فرشچیان می‌گوید: «این تابلو با سبک شمایل‌نگاری(آیکانیک) بازنمودی تاریخی ـ اسطورهای، مبتنی بر بینش مردم و رهیافت هنری آن دوره است. آثار فرشچیان با دارا بودن ویژگی مردمی از سایر آثار هنرمندان متمایز می‌شود. آثار وی بیشتر داینامیک(دارای عنصر حرکت) است در حالی که آثار هنرمندان پیش از او استاتیک(ساکن) هستند.» بهمن شریفی، متولد 1346 شهر تهران است. 30 سال از آغاز فعالیت هنری او در عرصه‌های نگارگری، تذهیب، تشعیر، گل و مرغ، نقاشی رئال، هایپررئال، انیمیشن و معماری می‌گذرد. خلق اثر "درون و شهید" در موزه شهدای تهران، تدریس در مؤسسات آموزش عالی و برگزاری کارگاه‌های تخصصی خاصه با مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی، برپایی نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی، داوری‌های گوناگون، تألیفات هنری همچون "آموزش نگارگری" و نیز دریافت جوائز داخلی و خارجی قسمتی از کارنامه هنری پربار سی ساله وی را دربرمی‌گیرد. شریفی در مقدمه این نشست تخصصی، روایت ضامن آهوی محمود فرشچیان را این‌چنین تفسیر می‌کند: «ما اهل بیت(ع) را دارای کرامت می‌دانیم و روایت ضمانت حضرت رضا(ع) از آهوی در چنگال شکارچی در حقیقت یک معجزه است. این داستان تحول یک شکارچی پس از عنایت امام رضا(ع) است. حقیقت داشتن یا نداشتن این روایت تاریخی ـ اسطورهای اهمیتی زیادی ندارد. آنچه حائز اهمیت است حضور حضرتش و نمودی از کرامت ایشان است.» این هنرمند با تشریح عناصر موجود در این آثار فاخر درباره آن‌ها می‌گوید: «جدا از باورهای اعتقادی و زیبایی، این تابلوها احساس آرامش خاصی را به مخاطبانشان منتقل می‌کنند. حتی جنبه‌های خشن و دیوگون را هم به زیبایی خاصی ترسیم می‌کند.»
ترسیم زیبای پلیدی
عضو مؤسسه توسعه هنرهای تجسمی استفاده از چند مفهوم را در قالب یک المان تصویری و به تعبیر دیگر چند بعدی بودن را از جمله خصیصه‌های زیبایی‌شناسانه دیگر آثار مذکور برشمارد و در ادامه این نشست تخصصی به بیان وجه دیگر هنری این تابلوها پرداخته و درباره فلسفه "کادر" ترسیم شده در تابلوها می‌گوید: «کادر دور اثر، مبین وجود حضرت رضا(ع) است که از تجاوز جانوران درنده‌خو و پلید به درون حریم آن جلوگیری می‌کند. این کادر نشانه تأکید بر محتوای درون آن است تا توجه مخاطبان را به اجزاء درون جلب کند». در بخش‌های دیگری از این کار هنری برجسته، رشد و نمو گل‌ها و گیاهان را از درون به بیرون کادر شاهدیم که استاد شریفی در این‌باره آن توضیح می‌دهد: «این رشد، نشانگر ادامه حیات و جاودانگی است و بهشت‌گونه فرض کردن جایی که حضرتش حضور دارند.»
امنیت در حریم قدسی امام
حضور ملائک در بالای حریمهای تابلو با نوری سپید هر نگاهی را به خود جلب می‌کند. شریفی درباره معنی و مفهوم رنگ‌های این اثر می‌گوید: «رنگ غالب سبز درون تابلو، نشانگر امنیت در حریم قدسی امام است». او همچنین با شرح فلسفه هنر شرق درباره حضور باری تعالی در این نوع آثار توضیح می‌دهد: «همه عناصر از حضرت حق آغاز و با چرخش عناصر مجدداً به حضرتش ختم می‌شود و به این ترتیب اثر جاودانه می‌شود.» این مدرس هنرهای تجسمی، نور را در هنر ایرانی نگارگری، نماد رحمت پروردگار می‌خواند و درباره نقش امام رضا(ع) در آثار نگارگری تشیع می‌گوید: «امام رئوف، واسطه فیض رحمت الهی است که این نور سپید در سرتاسر اثر جریان دارد. تلفیق رنگ‌های آبی و سپید بالای اثر هم نمود آسمانی بودن عناصر تصویری است.»
اینجا مجلس امام رضاست
رضا مهدوی با 30 سال تجربه چرخش قلم و رنگ بر بوم، هنرمند نگارگر مشهدی متولد سال 1351 است که با برپایی بیش از 50 نمایشگاه انفرادی و گروهی در داخل و خارج ازکشور عناوین نخست جشنواره‌هایی از جمله جشنواره هنرهای سنتی جوانان کشور را از آن خود کرده است. او از سوی دیگر، طراحی و اجرای سردرب شرقی صحن آزادی حرم رضوی و 17 درب طلا و نقره حرمین کاظمین را در کارنامه افتخاراتش دارد. تدریس و برگزاری کارگاه‌های هنری، داوری جشنواره و تألیفات مرتبط با هنر، پرده دیگری از تابلوی فعالیت‌های هنری مهدوی را نمایش می‌دهد. «اینجا مجلس امام رضاست و حاضران در آن با حضورشان در این ایام مجلس آقا را گرم کردند». این باور قلبی رضا مهدوی، نگارگر مشهدی است که با تشریح تابلوهای ضامن آهو فرشچیان این‌طور ادامه پیدا می‌کند: «نام اصلی تابلوها "حریم حفاظت" نام دارد و استاد تابلوی اول را سال 1358 خلق کرد و به فاصله 30 سال یعنی در سال 1388 اثر ضامن آهوی 2 را آفرید. بیشتر آثار استاد فرشچیان به اصول باورها و عقاید دینی و مذهبی‌اش برمی‌گردد. نگرش او به این هنر فراملی است و به بشریت تعلق دارد. ایشان با تبلور هنر و توانایی خدادادی‌اش به عنوان سفیر صلح عمل می‌کند و با تمامی ابناء بشر ارتباط برقرار می‌کند. حتی آثار دیگرش که موضوع مذهبی ندارد هم در حال طرح مباحث والای انسانی چون صلح، انسانیت، دفاع از محیط زیست و... است.»
رنگ سبز حضور در بهشت
تقدیر شده جشنواره هنرهای تجسمی فجر 91 می‌گوید: «استاد، چکیده این مفاهیم را در آثارشان گنجانده و با زیرکی از تکنیکهای هنری سایر فرهنگ‌ها استفاده کرده است. همچنین محور هویت در کارهایش نمودی ویژه دارد». استاد مهدوی ضمن تحلیل اجزاء درون کار بیان می‌کند: «گل و گیاه درون اثر اشاره به رحمتی دارد که از فیض حضور حضرت رضا(ع) در شهر مشهد سیراب می‌شود. این سرسبزی اشاره به اقوالی دارد که خراسان را بخشی از بهشت می‌خوانند.»
ترکیب‌بندی حلزونی(مدوّر) بالا و پایین تابلوها بیانگر اتصال عالم ملکوت به ناسوت با یکدیگر است که به واسطه حضور امام در مرکز اثر حاصل می‌شود. این هنرمند نگارگر این گردش مدام را در کل کارها موجب حرکت چشم بیننده از نقطه‌ای به سرتاسر اجزاء کار میداند. نور سفید در تمام نقاط کار استاد فرشچیان قابل لمس و رؤیت است. مهدوی در این باره می‌گوید: «استاد برخلاف پیشینیان خود از نور سپید بالای سر حضرت استفاده کرده و تنها از عنصر تصویری شراره‌های نور سر به آسمان کشیده گذشتگان الهام گرفته است. ولی اثر خاص خودش را خلق کرده است».
|