استاد محمدجواد غفورزاده، متخلص به «شفق» یکی از پیشکسوتان شعر آیینی خراسان است که بی‌شک تمام عمر، استعداد و ذوق شاعری خود را صرف این نوع ادبیات اعتقادی-ارزشی کرده‌است. او که افتخار مجالست با بزرگانی و استادی همچون احمد کمال‌پور، ذبیح‌ا... صاحبکار، قاسم سرویها، سیدرضا موید و محمود اکبرزاده را در کارنامه هنری خود داشته و در حال حاضر دبیر شورای شعر انجمن ادبی رضوی موسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی می باشد، وی صاحب تالیفاتی با عناوینی چون «رستاخیز لاله‌ها»، «ستایشگران خورشید»، «از کعبه تا محراب» و «کتیبه خورشید» است.
در سالروز رحلت جانگداز خاتم‌النبیین، حضرت‌محمد(ص)، با وی درخصوص اشعار نبوی و چگونگی پرداختن شاعران به این مقوله گفتگو کردیم.
شعر نبوی عینیت‌بخشی به علاقه قلبی شاعر است
استاد شفق درباره ضرورت پرداختن به زندگی و سیره زندگی پیامبراکرم(ص) در اشعار شاعران گفت: تمام مسلمانان در دو چیز به‌طور مسلم اشتراک دارند: یکی در قرآن مجید و دیگری در پیامبر.
وی افزود: هر شاعر مسلمانی وظیفه‌اش این است که به این دو مضمون اعتقادی بپردازد. حالا اگر کسی اهل هنر است، به‌نوعی با هنرش به نشان‌دادن و تجلی این مضمون والا بپردازد و اگر کسی اهل ادبیات و شعر است، با آثار نوشتاری‌اش. افراد دیگر هم به طرق مختلف اندیشه و دیدگاه خود را می‌توانند در این دو مسئله اعتقادی مطرح کنند.
این شاعر پیش‌کسوت اهل‌البیت(ع) ادامه داد: مسائل اعتقادی آن‌قدر قوی هستند که شاعر معتقد به بهانه‌های مختلف در وادی اشعار آیینی این علاقه‌مندی قلبی‌اش را در شعر عینیت می‌بخشد.
شاعر کتاب چلچراغ صلوات افزود: کسی که مسلمان است، اعتقاد دارد و نماز می‌خواند اذان و اقامه نمازش نام پیامبر است و همواره «اشهدان‌محمدرسول‌ا...» در نمازش نمود دارد طبیعی است که درباره این شخصیت آسمانی و جهانی با شعرش عرض ارادتی بکند.
باور واقعی اولین اصل برای سرودن شعر نبوی است
استاد محمدجواد غفورزاده شفق با اشاره به اینکه علاوه بر باورها و اعتقادهای دینی شاعران که اصل مهمی است، عوامل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه در پرداختن شاعران به مقوله پیامبر(ص) موثر است، گفت: در خارج، اندیشمندان مسیحی و کلیمی برای پیامبر کتاب نوشتند، اما خودشان ایمان و اعتقاد قلبی به پیامبر نیاوردند.
وقتی یک شاعر در جامعه اسلامی اثری را برای خاتم پیامبران الهی خلق می‌کند، باید بدانیم که علاوه‌بر عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، عامل ایمان و اعتقاد فرد از همه مهم‌تر بوده‌است.
این شاعر آیینی ادامه‌داد: شاید همه ابعاد گوناگون سجایا، فضایل وکمالات حضرت محمد(ص) را نشود در قالب شعر درآورد و بعضی از زوایا در قالب‌های جدیدتر هنری امکان بروز و ظهور پیدا کند، اما در گذشته شاعران در قالب شعر به خلق آثاری فاخر دست زدند. همه معصومین وقتی درباره مسئله‌ای می‌خواهند صحبت کنند در ابتدا می‌گویند: قال رسول‌ا... و این یعنی که همه این اندیشه و اصول آسمانی به پیامبر برمی‌گردد. اگر حضرت‌رضا(ع) در نیشابور می‌فرمایند: کلمه لااله‌الاا... حصنی همه حدیثشان را به پیامبر می‌رسانند.
مولف کتاب کتیبه خورشید ادامه داد: بعضی از مفاهیم مربوط به حضرت‌رسول(ص) ممکن است که در رباعی یا غزل نگنجد و یا حتی نشود به‌طور کامل به آن اشاره کرد، اما وقتی شاعر مصمم می‌شود که مفهومی یا موضوعی را در قالبی، امکان‌پذیر کند، کارهای ماندگاری هم خلق می‌شود.
محمدجواد غفورزاده شفق با اشاره به این مطلب که شاعران اهل‌البیت(ع) می‌بایست علاوه بر سجایای اخلاقی و فضایل حضرت‌محمد(ص)، در سیره زندگی ایشان هم ژرف‌اندیشی و مطالعه داشته‌باشند، ادامه‌داد: با مطالعه کافی، بهتر می‌توان گوشه‌ای از فضایل آن دریای کمال را نشان‌داد.
ویژگی‌های شعر آیینی
وی درخصوص ویژگی‌های شعر آیینی تصریح‌کرد: به نظر من، شعر آیینی - ضمن ملزم‌بودن به رعایت همه موازین ادبی- ویژگی‌های بیشتری نسبت به شعر با موضوع آزاد دارد که پاره‌ای از آن‌ها عبارتند از: رعایت موضوع و محتوا با محور مشخص، تطبیق با واقعیت و مستند بودن، هدفمندی، پیام و تاثیرگذاری، دارا بودن قابلیت فهم عمومی و جاذبه موردپسند خواص. مهم‌ترین نکته که قابل‌بحث و رویت ظاهری هم نیست و شاید در دیگر آثار ادبی اصلا ضرورت نداشته‌باشد و ضمنا بیشترین نقش را هم دارد پاکی نیت و درصورت امکان، خلوص نیت سراینده همراه با تزکیه نفس و تقویت احساس ایمانی، عاطفی و معنوی است. به قول حافظ: خلقی زبان به دعوی عشقش گشوده‌اند/ قربان آن کسی که دلش با زبان یکی است.
متقدمین به پیامبر خوب پرداختند
شاعر کتاب «از کعبه تا محراب» درخصوص جایگاه حضرت‌محمد(ص) در آثار متقدمین و شاعران معاصر گفت: قطعا ادبیات متقدمین ما به این‌گونه موضوعات متعالی و مخصوصا حضرت‌پیامبر(ص) خوب پرداختند و شمار قابل‌توجهی شعر چه در شاعران فارسی‌زبان و چه عرب‌زبان به ایشان اختصاص دارد، اما امروزه سطح اطلاعات شاعران درباره شعرهای موضوعی پیامبر، شاید بشود گفت به اندازه‌ای که واقعا انتظار داریم نیست. امیدواریم شاعران درحد توانشان بیشتر از این‌ها کار کنند.
وقتی می‌خواهند درباره شخصیت بزرگی شعری بگویند، مسئله ذهنیت صرف نیست و اطلاعات به آن شخص ضروری است.
شاعران نباید به کنگره بسنده کنند
وی در پاسخ به این سوال که آیا برگزاری جشنواره‌های موضوعی آیینی در روند تولید شعرهای فاخر آیینی و خاص مثل پیامبر تاثیرگذار است یا خیر، گفت: اصولا جشنواره‌ها و کنگره‌ها مقداری در ایجاد انگیزه به شاعران نقش‌آفرین است و باعث می‌شود که شاعر بیشتر در موضوعی کار کند، اما اگر بگوییم همه کارها باید منوط به برگزاری جشنواره و همایش و کنگره باشد که آثار فاخر تولید شود، نظری غلط است.
اگر واقعا شاعری دنبال این قضیه اعتقادی بوده و دنبال این دغدغه فرهنگی است، بایست بدون همایش و کنگره هم شعر با این موضوع متعالی داشته‌باشد. کنگره اگرچه پتانسیل مثبتی است، تمام اصل زیربنایی نیست.
|