خوشبختانه منابع مکتوب در آموزش خوشنویسی و شرح احوال کاتبان و خوشنویسان، نسبت به دیگر صنایع و فنون ایرانی بسیار چشمگیر است. میزان اطلاعات مکتوب برجای مانده از مباحث نظری خوشنویسی، پس از ادبیات غنی پارسی، دومین رتبه را در میان هنرهای ایرانی داراست. حجم کتابشناسی‏های منتشر شده ، تأیید کنندۀ این مهم است.
منابع مکتوب در کتابت و خوشنویسی را می‏توان به دو دستۀ اصلی تقسیم کرد:
1. تذکره‏ها و منابعی که به تاریخ خطوط و شرح احوال هنرمندان پرداخته است. برخی ازین متون رسماً تذکره‏های خوشنویسی هستند، همچون: تذکرۀ خوشنویسان (غلام محمد هفت قلمی دهلوی)، تذکره‏الخطاطین (سنگلاخ قوچانی)، حیات خوشنویسان (محمدحسین علوی)؛ برخی نیز بخشی از تذکره‏ها و کتاب‏های دیگرند، مانند: گلستان هنر (قاضی احمد قمی)، احوال خطاطان (بختاورخان) و بسیاری دیگر هم کتابهای تاریخی دورۀ تیموری و صفوی در ایران و شبه قارۀ هند هستند.
2. رساله‏ها و متونی که آموزش خوشنویسی (ابزار و اصول و جز اینها) ‏را در بر دارند و پس از این به تفصیل معرفی خواهند شد.
افزون بر این گونه از متون، در پنجاه سال اخیر، منابع دیگری نیز منتشر شده‏اند که اساسشان همان منابع کهن بوده است، از جمله: احوال و آثار خوشنویسان، اطلس خط، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی.
افزون بر این منابع، در دو دهۀ گذشته، کتاب‏ها و منابعی دربارۀ تاریخ و اصول خطوط از کوفی تا شکستۀ نستعلیق منتشر شده است. برخی مجلات اختصاصاً ویژه‏نامه‏هایی برای خوشنویسی منتشر کرده‏اند . دسته‏ای دیگر از پژوهش‏های اخیر، پایان نا‏مه‏های مقطع کارشناسی تا دکتری‏اند. مقالات برگرفته از برخی پایان نامه‏ها در مجلات علمی-پژوهشی همچون «هنرهای زیبا» منتشر شده است.
دسته‏ای از مقالات تخصصی نیز پس از ارائه در همایش‏ها و گردهمایی‏ها، در قالب کتابی مستقل انتشار یافته‏اند .
***
در این‏جا 30 متن‏ آموزشی خوشنویسی و هنرهای وابسته که به شکلِ کتاب یا رسالۀ مستقل و کامل تألیف و منتشر شده‏اند و یا به صورتِ فرعی و ضمنی به خط و خوشنویسی پرداخته اند، انتخاب و به ترتیبِ تاریخی معرفی شده‏اند .
 هر متن به ترتیبِ زیر معرفی شده است: نام رساله یا کتاب و نویسندۀ آن/ تاریخ تدوینِ متن/ قالبِ متن (نظم یا نثر) / نوعِ متن (رسالۀ مستقل،  بخشی از کتاب، رساله یا مُرقّع و رسالۀ پراکنده ) و سپس یادآوریِ عنوان‏های اصلیِ مطالبِ متن.
ناگفته پیداست که در اینجا متن ها و رساله‏هایی که به زبان فارسی تدوین شده اند و در حوزۀ خوشنویسیِ ایرانی (از سدۀ پنجم هجری تا دورۀ پهلوی) قرار دارند، معرفی شده‏اند و از معرّفی متن های عربی و ترکی و جز آن، صرف‏نظر شده است.
1. قابوس‏نامه  از عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار،. (در 475 ق.). باب سی و نهم  از چهل و چهار باب کتاب. در آداب و آیین دبیری و شرط کاتب. در ضمن چند حکایت نکاتی را دربارۀ دبیری، خطِّ نیکو داشتن و خطِّ مزوّر [= مجعول] بیان کرده است.
2. چهار مقاله  (مجمع‏النّوادر) از نظامی عروضی سمرقندی (در 552 ق.). بخشی از کتاب به نثر است. نخستین مقاله از چهار مقالۀ آن در ماهیتِ دبیری و کیفیتِ دبیرِ کامل است.
3. آیین دبیری  (سدۀ ششم) از محمد بن عبدالخالق میهنی، رساله‏ای مستقل به نثر است. این کتاب پیشتر با نام دستور دبیری نیز منتشر شده بود و دو بخش دارد: نخست در عنوانات و دوم در نامه‏ها. پس از آن گفتار در نکت نامه‏ها. سپس افتتاح به مکاتبت، رقاع در هر معنی، سلطانیات، محاضر و گواهی‏ها.
4. بیان الصّناعات (نیمۀ دوم سدۀ ششم) از حبیش بن ابراهیم بن محمد تفلیسی. بخشی از کتاب به نثر است. سه باب از بیست بابِ آن عبارت‏اند از: اندر آمیختن رنگ‏ها، اندر آمیختن حِبر و مداد و چیزهایی که دبیران را شاید، و اندر نبشته‏ها بردن از کاغذ و پدید آوردن از هر گونه.
 5. راحه الصّدور و آیه السّرور  (در 599 تا 603 ق.) از محمد بن علی بن سلیمان الراوندی. بخشی از کتاب به نثر و نظم است. پس از شرح کلیِ استخراجِ حروف از اَشکالِ هندسی، قواعدِ حروف (خطوط سِتّه) را از حرف الف تا حرف یا در قالب نثر و گاه نظم بیان کرده است.  
6. نفایس‏الفنون فی عرائس العیون  (نیمۀ اول سدۀ هشتم قمری) از شمس الدین محمد آملی. بخشی از کتاب به نثر است. فصلی در تراشیدن قلم و نیز بابی در حُسنِ خط و قواعد کلّیِ حروف دارد و سپس اشاره ای کوتاه به تفاوتِ شکلِ حروف در خطوط گوناگون کرده است.
7. آداب‏الخط  (نیمۀ اول سدۀ هشتم) از عبدالله صیرفی. رساله‏ای مستقل به نثر است. پس از مقدمه، ترتیب مطالب به قرار زیر است:
فصل اول: در بیان فضیلتِ این علم، فصل دوم: در صفتِ مداد ساختن، فصل سوم: در قلم شناختن و تراشیدن (باب اول: در معرفت خط و اسماء خطوط، باب دوم: در ذکر اصولِ خط و بیان حدِّ هر حرفی از حروفِ مفرده بر طریقۀ مَلک‏الکُتّاب علی‏بن مقله، در بیان اصول ترکیبی که مرکّب از دو حرف باشد، در بیان ترکیب که زیاده از دو حرف بود و در آن ترکیب مَدات واقع شده، در بیان ابتدا و انتهای حروف، خاتمه: در بیان قلم گرفتن و بر دُرج نهادن و راندن و گردش قلم)  
8. دستورالکاتب فی تعیین المراتب  (در767 ق.) از شمس منشی. بخشی از کتاب به نثر است. فصل‏های آغازینِ آن به فضیلتِ کاتب و مقام و شرفِ او، آدابِ کُتّاب و آلاتِ ایشان و زمان و مکانِ کتابت پرداخته است. این کتاب با تصحیحِ دکتر محمود طاووسی از طریقِ فرهنگستان هنر در حالِ انتشار است.
9. اصول و قواعد خطوط ستّه (نیمۀ دوم سدۀ نهم). از فتح الله سبزواری. رساله ای مستقل به نثر است. شامل فاتحه در سه فصل است: فصل اول: در فضیلتِ خط و زمان ظهور آن، فصل دوم: در اسبابِ کتابت، فصل سوم: در بیان تراشیدن و در انگشت گرفتن و...
ادامۀ رساله به این ترتیب است: باب اول: در بیان مفرداتِ حروف، باب دوم: در بیان ترکیباتِ حروف، باب سوم: در شرح قواعدی که بی‏رعایت آن خط تمام نشود. فصل دوم: در خواصِ قلمِ نَسخ. فصل سوم: در خواص توقیع و رِقاع.
خاتمۀ رساله نیز در دو فصل عبارت است از: فصل اول: در پیدایش و قواعد حروف نسخ تعلیق، فصل دوم: در پیدایش و قواعدِ حروفِ تعلیق.
10. جوهریّه  (در 837 ق.) از سیمی نیشابوری. رساله ای مستقل به نثر است. این رساله در آداب دبیری و منشی گری است و در آن به شرح اخلاقِ دبیر، تراشیدن قلم، مرکّب سازی و رنگ های الوان و حَل کاری پرداخته است. سپس زمان و مکان مناسب برای خوشنویسی را بیان می کند. رساله به اعتقادات و خرافات در بابِ کتابت نیز اشاراتی دارد.
11. تحفه‏المحبّین  (در 858 ق.) از یعقوب بن حسن سراج شیرازی. رساله ای مستقل به نثر و نظم است. این رساله به شکل کتابِ مستقل منتشر شده و در برگیرندۀ مطالب زیر است:
توشیح: در بیان فضیلت خط و تبیین آن که خط اشرفِ صنایع است.
مقدمه: در بیان وضعِ خط و اقلامِ نگاشتن.
مقالت اول: باب اول: در ذکر احوال و اوصافِ قلم و کیفیت تراشیدن آن، باب دوم: در بیان تراشیدن قلم، باب سوم: در بیان اوضاعِ قلم و گرفتن آن بر دُرج نهادن و راندن و گردش قلم، باب چهارم: در بیان ترکیبِ مداد مرکب، باب پنجم: در بیان آداب کاتب و اسباب کتابت
مقالت دوم: باب اول: در بیان وضعِ خط، باب دوم: در بیان اَسماءِ خطوط، باب سوم: در بیان اصولِ خط بر نقطه و ذکر هر حَدّی از حدود مفردات بر طریقۀ علی‏بن‏مُقله و ابن بَوّاب، باب چهارم: در بیان اصول ترکیبِ مرکّبات، باب پنجم: در اسماء حروف بر حسب هیأتِ آن و وضعِ واضع، باب ششم: در بیان اتمام صُوَر حروفِ مفرد و ذکر اَحسنِ اَشکال آن، باب هفتم: در بیان ابتداآتِ حروف و انتهاآتِ آن، باب هشتم: در بیان نکته ای چند از این علمِ شریف که شفاهاً از حضرتِ استاد خود شنیده و ... .
خاتمه: فصل اول: در بیان اختلاف بعضی از صورت خط
فصل دوم: در بیان حروفی را که صور مخصوصه نباشد و ...
12. کاغذ، رنگ های الوان، مرکّب، خطِّ اَوهَل و مُشَجّر (سدۀ نهم قمری) از نویسنده ای ناشناس. به نظر، بخشی از یک رساله به نثر است. مقدمه ای کوتاه دربارۀ کاغذ دارد و در ادامه به روش تهیۀ رنگ های مفرد و مرکّب پرداخته است. پس از آن، حَل کاری را شرح کرده و سپس ساختن مرکب و میزان موادِ موجود در آن را توضیح داده است. بعد از ذکر ویژگی های قلمِ نیک، در پایان به روشِ نوشتن خطِّ اَوهَل و مُشجّر که از خطوط رمزی به‏شمار می روند پرداخته است.
13. آداب خط  که به صراط السّطور نیز شهرت یافته است. از سلطان علی مشهدی (در920 ق.). رساله ای مستقل به نظم است. این اثر، مهم‏ترين سرودة سلطان‏علی و بالغ بر سیصد بیت است. با حمد و سپاس حق تعالی و نَعتِ پیامبر (ص) آغاز می گردد و از نسبت خط کوفی به حضرت علی(ع) سخن می گوید. دیگر عنوان های رساله به ترتیب عبارت‏اند از: در تعریف و فضیلتِ خط، در بیان حال خود و شروع در مشقِ خط، در ذکر خوشنویس شدن، در بیانِ حُسنِ خط، در بیان قلم، در بیان مُرکّب ساختن، در تعریف کاغذ و رنگ کردن، آهار ساختن و بر روی کاغذ مالیدن و مُهره کشیدن، در تعریف قلمتراش و تراشیدن قلم و قَط زدن، در بیان واضعِ خط نسخ تعلیق، در بیان ترکیب و قواعد خط، در وصفِ نقل‏کردنِ خط، در وصفِ تعلیم خط و قواعد خوشنویسی، در بیان تعلیم حروف و منعِ اصلاح کردن خط، دربارۀ اخلاقِ خوشنویس و فایدۀ گوشه نشینی که لازمۀ خوشنویسی است. سپس به تاریخ سرایش و ختم رساله می پردازد.
14. تعلیم الخطوط  (پیش از 926 ق.) از علی بن حسن خوشمردان. رسالۀ مستقل به نثر است. با توحیدِ باری و منقبت حضرت شاه مردان آغاز می‏گردد و پس از آن به مطالبِ زیر پرداخته است:
در ذکر اسامی و احوال استادانِ ماتقدم ، در شرح قلم تراشیدن و مداد ساختن، در ذکر اصول و قواعدِ حروفِ مفردات، در ذکر آن‏که میانِ دو حرفِ مرکّب فاصله چند نقطه است، در شرح اسامی حروف، ترکیبی که از دو حرف زیاده باشد، در ابتدا و انتهای حروف، در قلم به دست گرفتن و بر کاغذ راندن.
15. آداب الخط (در 930 ق.) از مجنون رفیقی هروی. رساله‏ای مستقل به نظم است.  
سلطان احمد متخلّص به مجنون از نوادرِ هنر ایران است و با داشتن سه رسالۀ آموزشی منظوم و منثور، هنوز به درستی معرفی و شناسایی نشده است. وی فرزند کمال الدین محمود رفیقی هروی (از خوشنویسان سدۀ نهم قمری) است و از پدر وی نیز آگاهی چندانی در دست نیست .
مجنون علاوه بر چیره‏دستی‏ در «چپ‏نویسی»، خود را مخترعِ «خطِّ توأمان» نیز معرفی کرده است.
رساله پس از مقدمه به نَعتِ پیامبر (ص) و منقبت دوازده امام و دعای دولتِ شاهزادۀ جهان می‏پردازد و پس از آن: باب اول: در ذکر مخترعان و داستان هر یک از ایشان (از حضرت‏علی(ع) تا سلطان‏علی مشهدی)، باب دوم: در بیان ادواتِ کتابت (در ساختن سیاهی، طلا حَل کردن، ساختنِ شنگرف، در لطافتِ کاغذ، رنگ گلگون و زرد و لاجوردی، در معرفتِ قلمِ خوب و تعیینِ درازی زبان قلم، قلم‏تراش و قلم تراشیدن، در معرفتِ نیِ قَط)، باب سوم: در معرفتِ نقطه و بیان حروفِ مفرد [در نستعلیق]، باب چهارم: در شکل حروف و نام هر یک و اتصال و تعیین مقام هر یک، باب پنجم: در اتصالات و انفصالات و بیان مَدّات.
16. رسم الخط (در 940 ق.) از مجنون رفیقی هروی. رساله ای مستقل به نظم است. با ستایش حق تعالی و نَعتِ رسول اکرم(ص) و منقبت امیرالمؤمنین(ع) آغاز می شود و پس از آن سبب نظم کتابت و دعای دولت شاهزاده، در صفتِ سیاهیِ خوب و ساختن سیاهی و شناختن اجزای آن، در طریقِ محافظتِ مداد و مراقبت از هر گونه فساد، در علامت کاغذ لطیف، در شناختن خوبی قلم و معرفت تراشیدن قلم، در تعیین اوقاتِ کتابت، در شرایط محلِ کتابت، در بیان آن که نقطه میزانِ خط است، در صفتِ [حروف ثلث و محقَّق و توقیع]، در صفت حروف مرکّب، در اوصاف مفردات، خاتمه.
17. خط و سواد (پس از 940 ق.) از مجنون رفیقی هروی. رساله‏ای مستقل به نثر است. بخش آغازین این رساله با نام مدادالخطوط به میرعلی کاتب منسوب و بارها چاپ شده است. رساله پس از مقدمه در برگیرندۀ این مطالب است: باب اول: در بیان خطوط و سطح و دور و وجه تسمیۀ هر یک [از مَعقلی تا نستعلیق]، باب دوم: در ذکر استادان و مخترعان و بیان مرتبۀ ایشان از [ابن‏مُقله تا سلطان‏علی مشهدی]، باب سوم: در بیان آداب کتابت (کتابت خانه، شناختن سیاهی شنگرف، زنگار، طلا، کاغذ، خوب و رنگ کردن آن، در شناختن قلم و قَطِ قلم)، باب چهارم: در بیان قواعدِ خطِّ نسخ‏تعلیق، باب پنجم: در شکل هر یک از حروف و وجه تسمیۀ هر شکل، باب ششم: در حُسنِ خط و اتصالِ حرف ها و مَدّات.
18. گلزار صفا (در950 ق.) از صیرفی. رساله‏ای مستقل به نظم است. پس از سبب نظم، تنها دو صفحۀ آن دربارۀ ترغیب نمودن به حُسن خط و صفتِ کاغذِ مجموعِ بلاد است که مستقیماً به خوشنویسی ارتباط دارد. سپس به ذکر رنگ‏های گوناگون و حَل کاری پرداخته است.
19. دیباچۀ مرقع بهرام میرزا صفوی (در 951 ق.) از دوست محمد گواشانی هروی، بخشی از مقدمه به نثر است. پس از مقدمه به اسامی شریفِ نسخ نویسان و سپس به بیان استادانِ خطِّ نستعلیق پرداخته است و در ادامۀ دیباچه به شرح حالِ نقاشان، مصوِّران و مذهِّبان کتابخانۀ اعلی پرداخته است.
20. قوانین الخطوط  (در960 ق.) از محمود بن محمد. رساله‏ای مستقل به نثر و شامل مطالب زیر است:
مقالۀ اول: در شناختن قلم، مقالۀ دوم: در تراشیدن قلم، مقالۀ سوم: در گرفتن قلم و راندن و حرکات انگشت، مقالۀ چهارم: در قواعد خط بر طریق نقطه و دایره، مقالۀ پنجم: در بیان اصول خط و ذکر هر حد از حدود مفردات. در این بخش به شرح اصولِ خطِّ ثلث و محقَّق می پردازد و یادآوری می کند که چون قواعد نستعلیق را سلطان‏علی مشهدی به نظم درآورده است، به آن خط نپرداخته است. خاتمه: در ذکر اوستادان خطوط: اصل اول: در ذکر اوستادان خطوط اصل، اصل دوم: در ذکر اوستادان نستعلیق.
21. دیباچۀ مرقّع شاه تهماسب (در 964 ق.) از قطب الدین محمد قصّه خوان، بخشی از مقدمه به نثر است.
 تاریخچۀ مختصر خط را از ابن مُقله و ابن بوّاب آغاز کرده و تا مُنشیانی چون امیرمنصور، خواجه‏جبرییل و دیگران رسانده است. ادامۀ دیباچه دربارۀ نقاشی و نقاشان است.
22. ریاض الابرار (در 979 ق.) از حسین عقیلی رستمداری. بخشی از کتاب به نثر است. عنوان مطالب عبارت‏اند از: مقدمه در بیانِ مستند ساختن علمِ خط به حضرت شاه ولایت پناه (ع)، بیان اول: در قَط زدن قلم و قلم شناختن، بیان دوم: به قواعد خطِّ ثلث و محقَّق پرداخته است، بیان سوم: در مرکّبات دو حرفی، بیان چهارم: اسماء و احکامِ حروف، بیان پنجم: در ترکیب زیاده از دو حرف، بیان ششم: در ابتدا و انتهای حروف، بیان هفتم: در گرفتن و راندن قلم، بیان هشتم: در خصوصیاتِ تعلیق و نستعلیق.
خاتمه: در روش مُرکب برداشتن و مرکب ساختن و در بیان رسم الخطوط، بیان اول: در بیان کاغذ، بیان دوم، زرد کردن کاغذ و دیگر چیزها، بیان سوم: رنگ سرخ، بیان چهارم: رنگ آل، بیان پنجم: رنگ کبود، بیان ششم: رنگ زنگاری، بیان هفتم: رنگ خودرنگ، بیان هشتم: رنگ عودی و رنگ سبز، بیان نهم: رنگ گلگون، بیان دهم: رنگ فریسه، بیان یازدهم: رنگ نارنجی، بیان دوازدهم: در بیان رنگ های مختلف، خاتمه: در بیان آهار کردن، مقدمه: در بیان حل کردن طلا و نقره و سپس در بیانِ حَل کردنِ لاجورد، شنجرف، زنگار، طَلق، زرنیخ، گل هرمز و عروسک.
23. آداب المشق (نیمۀ دوم سدۀ دهم قمری) از باباشاه اصفهانی. رساله‏ای مستقل به نثر است. این رساله به میرعماد قزوینی نیز منسوب بوده و بارها چاپ شده و دربرگیرندۀ فصل های زیر است:
فصل اول: در بیان آن‏که کاتب را از صفات ذَمیمه اِحتراز می باید کرد، فصل دوم: در بیان اجزای خط (تحصیلی و غیرتحصیلی) که در این فصل به تفصیل دربارۀ دوازده جزءِ تحصیلی سخن می رود که عبارت‏اند از: ترکیب، کرسی، نسبت، ضعف، قوّت، سطح، دور، صعود مجازی، نزول مجازی، اصول، صفا و شأن، فصل سوم: در تعریف مشق و انواع و آداب آن، فصل چهارم: در بیان قلم تراشیدن، فصل پنجم: در آداب مرکّب ساختن، فصل ششم: در ترتیب کردن کاغذ.
نسخه‏ای از این رساله به خط باباشاه اصفهانی در کتابخانۀ دانشگاه پنجاب لاهور باقی مانده است .
24. فواید الخطوط (در 995 ق.) از درویش محمد بن محمد بخاری. رساله‏ای مستقل به نثر و نظم است.
از طولانی ترین رساله های مستقل و مربوط به خوشنویسی است و ترکیبی از چند رساله،  از جمله آداب خط (سلطان‏علی مشهدی) و رسم الخط (مجنون هروی) است و البته بدون اشاره به منابعِ پیش از خود و بهره‏مندی از آنها، شامل: دیباچه، فصل اول: در پیدا شدنِ خط و فضیلت و شرفِ علمِ خط، فصل دوم: در اسباب و اوقات کتابت: مقاله در معرفت قلم و آنچه متعلّق به قلم است و مقاله در شناختن کاغذ و مایتعلّقِ او و مُهرۀ او، فصل سوم: در بیان موجدان و مخترعانِ خط، فصل چهارم: در مفردات و مرکّباتِ خط، فصل پنجم: در بیان قواعد حروفِ مفرده و نُقوطِ خط.... (سپس بدون اشارۀ آشکار به خطی خاص، به قواعد خطِّ نسخ پرداخته و به قواعدِ ثلث و محقَّق اشاره هایی کرده است.) فصل ششم: در بیان حروف مفردۀ مرکّب، که به قواعد کلمات دو و سه حرفی پرداخته است، فصل هفتم: در بیان نسخ‏تعلیق به طریقِ اجمال. قواعد حروفِ این خط را شرح داده است، فصل هشتم: خط تعلیق و قواعد حروفِ آن. خاتمه: در بیان کلّیاتِ علم خط.
25. حِلیه‏الکُتّاب (اواخر سدۀ دهم قمری) از نویسنده ای ناشناس. باب سی ام از کتاب مجموعه‏الصّنایع به نثر است. فصل اول: در صنعت دارو دادنِ کاغذ که مانند بغدادی شود و نَشف نکند، فصل دوم: اندر نقش قلم و روغن از کاغذ برداشتن، فصل سوم: در صنعت مرکّب یاقوتی مستعصم که به یک قلم سه سطر توان نوشت و در غایت روشنی و برّاقی باشد، فصل چهارم: در دوده گرفتن، فصل پنجم: نوع دیگر از مرکّب، فصل ششم: در صنعت مرکّب مهوش، فصل هفتم: نوعی دیگر از مرکّب ...، فصل هشتم: درآمیختن زنگار و زرنیخ و شنگرف جهت نقاشی، خاتمه: در صنعت‏الکُتّاب که چون بنویسند پیدا نبوده و چون بر آتش برند، پیدا شود.
26. منشآت سلیمانی (اواسط سدۀ یازدهم قمری) نوشتۀ دبیران دبیرخانۀ شاه سلیمان صفوی ، بخشی از کتاب به نثر است. تمام کتاب به مباحث انشا و نامه‏نگاری و دبیری مربوط است اما مقالۀ چهارم از باب پانزدهم کتاب  خود دارای 15 باب و زیر فصل‏هایی به قرار زیر است:
باب اول در چگونگی خلقت قلم و مداد و لوح.
باب دوم در ظهور خط.
باب سوم در اسباب خط (فصل اول در قلم. دوم در قلم‏تراش، در وضع و ترکیب قلم‏تراش، در شناختن تیغ قلم‏تراش، در ساو کشیدن. سوم در قط زدن. چهارم در مداد. پنجم در دوات. ششم در کاغذ. هفتم در زیرمشق. هشتم در مقراض.)
باب چهارم در اقسام خط (فصل اول در پیدا شدن خطوط ستّه که آن محقق و ثلث و نسخ و ریحان و توقیع و رقاع است. دوم در سطح و دور خطوط ستّه و تبعیت هریک با دیگری و فرق بعضی از آنها با دیگری. سوم در ذکر اسامی استادان خطوط مذکوره. چهارم در ظهور خطّّ تعلیق. پنجم در اسامی خوشنویسان تعلیق، ششم در خطِّ نستعلیق و پیدا شدن آن.)
باب پنجم در تراشیدن قلم هر خط و کیفیت به کاغذ نهادن (فصل اول در تراشیدن قلم ثلث. دوم در قلم نسخ. سوم در قلم محقق. چهارم در قلم ریحان. پنجم در قلم توقیع. ششم در قلم رقاع. هفتم در قلم نستعلیق. هشتم در قلم تعلیق. نهم در قلم شکسته. دهم در سیاق زبانه. یازدهم در چگونگی گرفتن قلم و به کاغذ نهادن.)
باب ششم در آداب تعلیم و مشق و کتابت و زمان آن (فصل اول در تعلیم. دوم در آداب مشق. سوم در اوصافی که باید خوشنویس را باشد و بدون آن هرچند مشق کند، فایده ندهد. چهارم در اوقات کتابت و مشق.)
باب هفتم در ترکیب و کرسی و سایر اموری که کاتب را رعایت آن ضرور است (فصل اول در ترکیب. دوم در کرسی. سوم در نسبت که آن را اشباع نیز گویند. چهارم در صفا. پنجم در کشیدن حرف‏ها.)
باب هشتم در اصلاح خط.
باب نهم در آنچه کاتب را از آن پرهیز باید کرد.
27. کشف الحروف  (سدۀ یازدهم قمری) از عنایت الله شوشتری. رساله‏ای مستقل به نثر است. پس از حمد باری، به میدان و شَق و قَطِ قلم و نیز تعلیم حروف، اندازۀ حرف و سپس تعلیم حرف در خط ثلث و نسخ پرداخته است.
28. رسالۀ محمد امین  (در 1139 ق.)، رساله‏ای مستقل به نثر است. اصول خط نستعلیق و ذکر خطاطان از واضع‏الاصل این خط تا دورۀ محمد شاه، پادشاه هندوستان، بیان شده است.
29.  احیاء الخط (در1322 ق.) از زین العابدین‏بن‏فتحعلی خویی رساله‏ای مستقل به نثر است. این رسالۀ کوتاه به قواعد الفبای خطِّ کوفی و ترکیب های آن پرداخته است و تنها رساله ای است که شکلِ حروف و اتصالات کوفی را شامل می شود. این رساله به ضمیمۀ قرآنی به خطِّ کوفی (همین نویسنده) در تهران به چاپِ سنگی رسیده است.
30. سروده های محمدحسین سیفی قزوینی (عمادالکُتّاب)، (در نیمۀ اول سدۀ چهاردهم قمری)، بخشی از دیوانِ اشعارِ خوشنویس و در حدود پنجاه بیت از منظومه ای است، شامل: معرفی هنرِ خویش، ساختن مرکّب، صفات قلم، تراشیدن قلم، کرسی حروف.
***
نیک می‏دانیم که بسیاری از هنرمندان معاصر، علاوه بر تدریس خوشنویسی و سفارش‏نویسی، توان خود را در برگزاری نمایشگاه و انتشار رسم‏الخط‏ و کتابت آثار (همچون: دواوین و مصحف‏ها و جز اینها) مصروف داشته‏اند که خود می‏تواند دستمایه‏ای برای پژوهش‏های آینده باشد.
با مرور منابع پژوهشی خوشنویسی که پیشتر منتشر شده، می‏توان گفت که این تحقیقات در برابر پژوهش‏هایی که شایسته و بایستۀ انجام هستند، یک از هزارند، اما تلاش پژوهشگران جوان و دانش‏آموختگان دانشگاه‏های هنر، نویدبخش اتفاقاتی مؤثر و امیدوار کننده است.