سومین جلسه کارگاه «فلسفه ادبیات» به همت انجمن «عصر داستان» مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی با محوریت تبیین ارزش‌های ادبیات در جامعه در مکتب هنر رضوان مشهد برپا شد.
محمد جواد استادی مدرس و پژوهشگر مطالعات فرهنگی در این جلسه که بعدازظهر چهارشنبه 15 آذرماه با حضور جمعی از علاقه‌مندان به ویژه داستان‌نویسان در مکتب هنر رضوان برگزار شد، اظهار کرد: ادبیات دارای ارزش‌هایی است که آن ارزش‌ها می‌تواند برای جامعه یا جوامع مختلف انسانی در زمان و مکان‌های گوناگون ایجاد خیر و منفعت کند.
وی ادامه داد: در واقع، ارزش‌های نهفته در ادبیات محدود به زمان و مکان نیست. از این رو، آثار ادبی درخشان بسیار خوانده شده و در طول تاریخ نیز ماندگار می‌شوند.
این نویسنده و منتقد حوزه ادبیات افزود: وقتی درباره ارزش‌های ادبی موجود در شاهکارهای ادبی جهان صحبت می‌شود، نه تنها از مرزهای زمان و مکان بلکه از مرز زبان هم عبور کرده و حتی گاهی از مرز فرهنگ هم می‌تواند فراتر برود.
وی با بیان این‌که ارزش‌های ادبی به طور معمول ارزش‌های پایدار و دارای قدمت تاریخی و تمدنی است، گفت: بدین ترتیب شاهکار ادبی، اثری است که نظامی درهم تنیده، پیچیده و گسترده از ارزش‌ها را دارد که در فرهنگ آن جامعه جاری و ماندگار شده است.
آثار ادبی؛ سرمایه‌های فرهنگی جامعه
استادی با تأکید بر این‌که جامعه‌ای که ادبیات فاخر ندارد، جامعه پیشرفته و توسعه یافته‌ای نیست، بیان کرد: به نسبت بین ادبیات با ارزش‌هایی که در آن وجود دارد، از دو منظر می‌توان پرداخت؛ نخست ادبیات می‌تواند ارزش و سپس هنجار در یک جامعه ایجاد کند. همچنین ادبیات، شکل‌دهنده هویت به یک جامعه است.
وی از آثار ادبی به عنوان سرمایه‌های فرهنگی یک جامعه نام برد و افزود: جامعه برای رسیدن به آرمان و افق مطلوب خود، نیاز به سرمایه‌ای همچون ادبیات دارد. به عبارتی ادبیات مدام ماندگار شده و با تولید آثار جدید نیز ارزش افزوده بر روی آن سرمایه فرهنگی قبلی آورده که در نهایت می‌تواند منجر به یک جهش مثبت در جامعه شود.
این مدرس و پژوهشگر مطالعات فرهنگی ادامه داد: در نسبت دوم می‌توان گفت ادبیات ایجاد ارزش نکرده، بلکه ارزش‌های موجود در یک جامعه را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند.
در ادامه استادی اظهار کرد: ادبیات می‌تواند زمینه ایجاد آگاهی عمومی در جامعه، شناخت عمومی و شکل گرفتن آرمان را فراهم آورد. همچنین ادبیات می‌تواند کیفیت زندگی بشر را ارتقا دهد. به طور مثال، با خواندن رمان، بسیاری از مهارت‌های زندگی را می‌آموزیم.
وی اضافه کرد: ادبیات با دو عنصر خود یعنی روایتگری و قدرت تأثیر زیباشناختی‌اش می‌تواند بهتر از هر ابزاری، فرآیندهای هویتی را دگرگون کند.
فرآیندهای اثرگذار توسط ادبیات
این نویسنده و منتقد حوزه ادبیات با طرح این پرسش که چه فرآیندهایی باید طی شود تا ادبیات ایجاد ارزش در جامعه کند، گفت: بازنمایی و نمایش ارزش‌ها، از جمله این فرآیندها به شمار می‌آید. یعنی یک نویسنده به جامعه خود متعهد است و باید ارزش‌های بنیادین جامعه خود را در آثارش بازتاب دهد.
وی همچنین از برجسته‌سازی هنجارهای مهم جامعه، ساختن نطفه برای ایجاد هنجارهای جدید، الگوسازی برای ارزش، ایجاد شکل و ساختار برای هنجارها، حفظ هنجارها و عمومیت‌بخشی به آن‌ها، مشخص کردن سلسله مراتب و نسبت بین ارزش‌ها، عامل تبدیل هنجارها به یکدیگر، مسئله‌سازی برای هنجارها و مبنایی برای سنجش و قضاوت هنجارها، به عنوان دیگر نقش‌های فرایندی ادبیات در ایجاد ارزش نام برد.
استادی افزود: ادبیات می‌تواند ساختارهای ارزش‌ها را مورد بررسی قرار دهد. همچنین ادبیات یک عنصر مهم در انتقال فرهنگ از نسلی به نسل دیگر است.
همچنین وی در این جلسه بر لزوم بررسی ارزش‌های ادبی در شاهکارهای حوزه ادبیات داستانی با بهره‌گیری از علوم انسانی و رویکردی میان رشته‌ای تأکید کرد.