شعار هفته وحدت ۱۴۰۴، «در پرتو عشق به احمد، اتحاد ملت، وحدت امت»، بر این حقیقت تأکید دارد: عشق به پیامبر(ص) نیرویی است که هویت امت را بازسازی و انسجام تمدنی را رقم می‌زند. این یادداشت با رویکردی علمی، نوآورانه و غیرکلیشه‌ای، وحدت را از منظر فرهنگی بازخوانی می‌کند و نقش کلان و بین‌المللی آستان قدس رضوی را به‌عنوان یک نهاد سیاست‌گذار در این مسیر بررسی می‌کند.

 پیامبر(ص)؛ ریشه هویت و وحدت

پیامبر اکرم(ص)، با متحد ساختن قبیله‌های پراکنده حول توحید، عدالت و رحمت، هویتی فرهنگی و معنوی خلق کرد که امت اسلامی را متولد کرد. 
این هویت، که از عشق به پیامبر(ص) تغذیه می‌شود، از طریق آیین‌های مشترک مانند حج و روایت‌های دینی بازتولید می‌شود. عشق به احمد(ص) زبانی فرازمانی و فرامذهبی است که شکاف‌های میان جوامع اسلامی را پر می‌کند و بنیانی برای گفتمان وحدت فراهم می‌آورد.

گفتمان وحدت؛ بازنمایی پیامبر(ص) به‌عنوان رحمة للعالمین

گفتمان وحدت اسلامی ریشه در تعبیر قرآنی «رحمه للعالمین» (انبیاء: ۱۰۷) دارد که پیامبر(ص) را محور اشتراک همه فرق اسلامی قرار می‌دهد. در جهانی که رسانه‌ها و نظام‌های آموزشی هویت‌ها را در میدان روایت‌ها می‌سازند، دشمنان اسلام با تقویت روایت‌های تفرقه‌افکن، شکاف‌های مذهبی را تعمیق کرده‌اند.
بازسازی گفتمان وحدت حول ارزش‌های نبوی، از طریق بازنمایی پیامبر(ص) در هنر، رسانه و آیین‌های مشترک، ضرورتی تمدنی است. این گفتمان، امت را به سوی انسجام هدایت می‌کند و آستان قدس رضوی، به‌عنوان نهادی بین‌المللی، می‌تواند آن را در سطح جهانی پیش ببرد.

سطوح به‌هم‌پیوسته وحدت
وحدت اسلامی در سه سطح پیوسته، که همگی از سرمایه فرهنگی پیامبر(ص) سرچشمه می‌گیرند، قابل تحقق است:
1. سطح نمادین: پیامبر(ص) به‌عنوان نماد وحدت، عشق و احترام به ایشان را به سرمایه‌ای مشترک تبدیل می‌کند که همه فرق اسلامی در آن سهیم‌اند.
2. سطح هویتی: ارزش‌های نبوی مانند عدالت و رحمت، چارچوبی برای بازتعریف هویت جمعی امت فراهم می‌کنند، هویتی که در آیین‌ها و روایت‌های مشترک متبلور می‌شود.
3. سطح عملی: این سرمایه فرهنگی زمانی به وحدت کامل می‌رسد که به همکاری‌های راهبردی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترجمه شود، از مقاومت در برابر سلطه جهانی تا ساخت تمدنی عادلانه.
این سطوح، زنجیره‌ای منسجم‌اند که از نماد به کنش، وحدت را در پرتو پیامبر(ص) محقق می‌کنند.

آستان قدس رضوی؛ سیاست‌گذار وحدت در سطح بین‌المللی
آستان قدس رضوی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای معنوی و فرهنگی جهان اسلام، نقشی کلان و بین‌المللی در تحقق وحدت دارد. حرم امام رضا(ع) نه‌تنها کانون تجمع زائران از مذاهب و فرهنگ‌های گوناگون است، بلکه به‌عنوان نهادی سیاست‌گذار، توانایی هدایت گفتمان وحدت در سطح جهانی را دارد. این نهاد با راهبری ابتکارات فرهنگی و دیپلماسی دینی، می‌تواند پل ارتباطی میان ملت‌های مسلمان باشد.
آستان قدس از طریق حفظ و نشر میراث مکتوب اسلامی، مانند نسخه‌های خطی پیرامون پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و میزبانی گفت‌وگوهای علمی میان‌مذهبی، به بازنمایی ارزش‌های نبوی کمک می‌کند. برای مثال، سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس با ایجاد شبکه‌های بین‌المللی پژوهشگران اسلامی، گفتمان وحدت را در مجامع علمی جهانی ترویج می‌دهد. همچنین، این نهاد با ابتکارات دیپلماتیک، مانند رایزنی با مراکز دینی جهان اسلام، از مکه تا نجف، می‌تواند همکاری‌های تمدنی را تقویت کند.
ایده «مکتب هنر رضوی»، که نگارنده آن را طرح نموده، نمونه‌ای از ظرفیت آستان قدس برای سیاست‌گذاری فرهنگی است. این مکتب، با بازتولید زیبایی‌شناسی نبوی در هنرهای اسلامی مانند خوشنویسی و معماری، وحدت را در سطحی تمدنی و جهانی ترویج می‌کند.

هنر اسلامی؛ ابزار دیپلماسی فرهنگی
همچنین هنر اسلامی، با ماهیت فرازبانی خود، ابزاری قدرتمند برای دیپلماسی فرهنگی و وحدت است. خوشنویسی، معماری مساجد و شعر نبوی، تجلی جمال پیامبر(ص) هستند و از مرزهای مذهبی عبور می‌کنند. 
آستان قدس رضوی با راهبری پروژه‌های هنری بین‌المللی، مانند نمایشگاه‌های جهانی هنر اسلامی یا تولید آثار چندزبانه در مدح پیامبر(ص)، می‌تواند این زبان مشترک را در سطح جهان تقویت کند. این هنرها، که ریشه در ارزش‌های نبوی دارند، حلقه‌ای کلیدی در زنجیره وحدت‌اند، از بازنمایی نمادین تا همکاری‌های عملی.

چالش‌ها و فرصت‌های وحدت در سطح تمدنی
چالش‌های وحدت ریشه در مسائل فرهنگی دارند:*تفرقه و تکفیر: بازنمایی‌های نادرست از «دیگر»مذهبی، گفت‌وگوی میان‌مذهبی را مختل کرده است.
* سلطه رسانه‌ای: قدرت‌های جهانی با برجسته‌سازی نزاع‌های داخلی، تصویری مخدوش از اسلام ارائه می‌دهند.
* فقدان گفت‌وگوی تمدنی: روایت‌های انحصارگرا، اشتراکات عمیق را به حاشیه رانده‌اند.
در مقابل، فرصت‌های کلان وحدت نیز وجود دارند:
* مناسک مشترک: حج، میلاد پیامبر(ص) و زیارت حرم امام رضا(ع)، فضاهایی برای تجربه زیسته وحدت‌اند که آستان قدس می‌تواند آن‌ها را جهانی کند.
* میراث هنری و فکری: آثار اسلامی، از معماری تا متون دینی، پیام وحدت را منتقل می‌کنند.
* دیپلماسی دیجیتال: رسانه‌های نوین، فرصتی برای بازنمایی گفتمان وحدت در سطح جهانی‌اند. آستان قدس با تولید محتوای دیجیتال چندزبانه، می‌تواند نسل جوان را به این گفتمان متصل کند.
وحدت؛ نقشه‌راه تمدنی
از سویی وحدت اسلامی در پرتو عشق به احمد(ص) پروژه‌ای تمدنی است که از سرمایه فرهنگی پیامبر(ص) برای بازسازی هویت و همبستگی بهره می‌برد. این پروژه از بازنمایی نمادین پیامبر(ص) آغاز می‌شود، در بازتعریف هویت امت ادامه می‌یابد و در همکاری‌های راهبردی به اوج می‌رسد. آستان قدس رضوی، با نقش سیاست‌گذارانه و بین‌المللی خود، می‌تواند این پروژه را در سطح تمدنی هدایت کند. 
عشق به پیامبر(ص) بنیانی است که ملت‌های مسلمان را به هم پیوند می‌دهد. اگر این عشق به ابتکارات کلان فرهنگی و دیپلماتیک ترجمه شود، شعار «در پرتو عشق به احمد، اتحاد ملت، وحدت امت» نقشه‌راهی برای آینده‌ای متحد و شکوفا خواهد شد. 

محمد جواد استادی
مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی