به مناسبت ماه محرم، ویژه‌برنامه تلویزیونی «آه و راه»، توسط موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی و شبکه چهار سیما، با محور «نگاه رضوی به قیام امام حسین(ع) و مقاومت امروز»، تولید شده است.

قسمت نهم این ویژه‌برنامه تلویزیونی، در بخش‌های متنوع؛ شعر، دلنوشته، موشن‌گرافی، نمایش و علمی، از شبکه چهار سیما پخش شد.

روایت حضرت رضا (ع) خطاب به دعبل خزاعی

این برنامه با روایتی از حضرت رضا (ع) آغاز شد؛ روایتی که در قالب گفتگویی میان آن حضرت (ع) با دعبل خزاعی از شاعران اهل بیت (ع)، نقل شده است. دعبل خزاعی چنین روایت می‌کند: خدمت مولایم حضرت امام رضا (ع) رسیدم. دیدم آن حضرت (ع) همراه اصحابش به سوگ نشسته است. آن بزرگوار با دیدن من فرمودند: ای دعبل دوست دارم برایم شعری بسرایی؛ چرا که این روزها ایام حزن و اندوه ما اهل بیت (ع) و روزهای سرور دشمنان ما به خصوص بنی امیه است. ای دعبل هر کسی ولو یک نفر بر مصیبت ما بگرید یا بگریاند اجرش با خداست. دعبل می‌گوید: سپس آن حضرت دستور دادند پرده‌ای میان ما و اهل حرم ایشان زده شود تا در پس پرده بنشینند و در مصیبت جد خود بگریند. حضرت رضا (ع) فرمودند: ای دعبل بر حسین (ع) مرثیه بخوان که تو تا زنده‌ای یاور و مداح ما هستی، پس هرچه می‌توانی از یاری ما کوتاهی نکن.

شعری در رثای سالار شهیدان 

شاعر آیینی، سید ابوالفضل مبارز، در بخش دوم برنامه، شعری در رثای امام حسین (ع) قرائت کرد، که ابیات ابتدایی آن چنین بود:
برای نوکرت چیزی، شبیه غم نخواهد شد
بنای نوکری جز با غمت، محکم نخواهد شد
حسینِ بین مقتل، روی پرچم، روی کاغذ را
به هر لحنی بخوانی چیزی از غم کم نخواهد شد 
مُحرم با دَم یابن ‌الشبیب از راه می‌آید
که بی لطف رضا در روضه، دل، مَحرم نخواهد شد

زندگی‌ات، صدای حسین (ع) باشد 

در ادامه برنامه، دلنوشته‌ای عاشقانه و زیبا در شرح  بیان امام رضا (ع) خطاب به دعبل خزاعی، روایت شد که این روایت را از حصر در تاریخ بیرون آورد و آن را فرازمانی کرده و با زمان اکنون و جغرافیای بدون مرز، تسری داد:
«ایام امام حسین (ع) است، نه در تقویم که در رگ‌های زمان، در تپش قلب ملت و در اشک مؤمنان. حسین (ع) قیام کرد تا انسان قامت راست کند، شهید شد تا ملتی آزاد بماند. 
امام رضا (ع) خطاب به دعبل فرمود، تو تنها شاعر نیستی بلکه سربازی در خدمت حقیقت هستی، پس زندگی‌ات صدای حسین (ع) باشد. وصیت حضرت (ع) فقط به دعبل نبود، امروز نیز این ندا در دل ایران طنین‌انداز است. در زمانی که آسمان وطن آماج تیرباران و موشک‌های دشمنان است، حسین از نو خوانده می‌شود. ما تنها سوگوار کربلا نیستیم، بلکه بازماندگان همان قافله‌ایم، ما ملت حسینیم و در  و در رگ‌های ما خون عباس جاریست.  امروز اگر در برابر ظلم جهانی ایستاده‌ایم، از برکت همان اشک‌هایی است که در کنار ضریح امام رضا (ع) ریخته‌ایم و همان داغ‌هایی که با نام حسین گره خورده است. اکنون هر آنکه در این وادی گام می‌زند باید برخیزد که یک دعبل خزاعی باشد. اگر سراسر جهان کربلاست، امروز همۀ تاریخ عاشوراست. ما فرزندان ایران تا آخرین نفس با پرچم حسین (ع) خواهیم استاد و  با خون شهید این زمین را از فتنه پاک خواهیم کرد.»

شهیدی که امان‌نامۀ جهان را پاره کرد

بخش دیگر برنامه، موشن گرافی درباره شهید سید امیرحسین فقهی بود؛ دانشمندی که تا پیش از شهادتش، کسی او را نمی‌شناخت. دکتر فقهی به رغم پیشنهاد کاری از کشورهای مختلف، در وطن ماند تا دانشش را برای مردمی به کار گیرد که حتی داروهایشان را هم تحریم می‌کنند. پژوهش او برای ساخت داروهای سرطان بود تا دیگر کسی از سرطان نمیرد اما سرطان اسرائیل تا زنده است راه زندگی را می‌بندد. دانشمند ایرانی که در ایران بماند گناهی بزرگ کرده و نباید زنده بماند. می‌شد برود و هنوز باشد، می‌شد به فرش قرمز جهان بله بگوید اما او اهل امان‎نامه نبود. در مکتب عاشورا تربیت شده بود و اهالی حسین امان نامه را پاره می‌کنند. مبادا زنده باشیم و زیر علم حسین زندگی کنیم که دیگر این زندگانی نیست، مرگ است. مرگ را و شهادت را عاشقانه در آغوش کشید و جاودانه شد و چه کسی زنده‌تر است از شهید.
شاعرانی که سرگردانند

دکتر فرزاد قائمی عضو هیئت علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی در بخش علمی برنامه «آه و راه»، به ایراد سخنانی دربارۀ «جایگاه شعر و شاعران نزد اهل بیت(ع)» پرداخت و گفت: اهمیت شعر نزد اهل بیت (ع) ریشه در سنت نبوی دارد. با بعثت حضرت رسول (ص) شاعران جاهلی، در صف دشمنان ایشان قرار گرفتند و شاعری یکی از افتراهایی بود که به پیامبر(ص) نسبت می‌دادند که در مقابل آن اعجاز تحدی قرآن شکل گرفت. 
وی با اشاره به آیات ۲۲۴ تا ۲۲۶ سورۀ شعرا که پیامبر و قرآن را از شاعری و شعر مبرا کرده و تحدی را بیان می‌کند، اظهار داشت: به فرموده ق

رآن، شاعران کسانی‌اند که گمراهان در پی آنان هستند، آیا نمی‌بینید که این شاعران در هر وادی سرگردانند و آنی را می‌گویند که نمی‌کنند. مقابلۀ شاعران با پیامبر (ص) نقش مهمی در شأن نزول این آیات دارد.

شعری در خدمت اندیشۀ الهی

قائمی افزود: خداوند در ادامه تأکید می‌کند مگر شاعرانی که ایمان بیاورند و عمل صالح انجام داده و فراوان نام خدای را بر زبان آورند. در اینجاست که شاعری چون حسان بن حسان ثابت پدید می‌آید و مدح پیامبر (ص) را می‌گوید و در صف برترین صحابه قرار می‌گیرد. پیامبر فرمودند خداوند به وسیله جبرئیل حسان را یاری می‌کند. 
این استاد دانشگاه به تأسی شاعران ایرانی چون ناصرخسرو، عطار و نظامی و ... از حسان اشاره و تصریح کرد: این شاعران در شعر خود فراوان از الهام جبرئیل یاد می‌کردند. وجود امداد جبرئیل به شاعران در شعر عرب و در شعر فارسی، بر این نکته دلالت می‌کند که شعری که در خدمت اندیشه الهی قرار بگیرد شعری برگزیده است. در سنت اهل بیت (ع) همواره شاعرانی بودند که شعر را در خدمت اندیشۀ نبوی و ایمانی قرار می‌دادند. از این حیث در فرهنگ عاشورا می‌بینیم که شعر با مرثیه و سوگ پیوند می‌خورد.

شعر عاشورایی و تعزیه

وی با تأکید بر اینکه بخشی از پیوند سنت عاشورا با شعر، از شعر عرب آغاز می‌شود، ادامه داد: بخش دیگری از شعر عاشورایی که با تعزیه و سنت نمایشی  همراه است، ریشه در زبان فارسی دارد.  نقل است که در سال ۳۵۲ هجری، در زمان حکومت دیلمیان شیعه مذهب، معزالدوله دیلمی، عاشورای آن سال را تعطیل عمومی اعلام کرد، مردم بازار را تعطیل کردند و برای عزاداری عاشورا به کوی و خیابان آمدند و به مرثیه خوانی و سوگ و تعزیه پرداختند. سنت شعر عاشورایی که ریشه‌های کهنی در سنت اهل بیت (ع) داشت در فرهنگ شیعی ایران آن روزگار با سنت نمایشی گره خورد.

سنت محرم و صفر

قائمی با اشاره به تداوم سنت سوگ و تعزیه که از سال 352 با حکومت دیلمیان آغاز شده بود، یادآور شد: این سنت تا دوران صفویه، به صورت شعرخوانی و تعزیه، تداوم پیدا کرد. 
وی خاطر نشان کرد: صفویه این سنت را به یک دهه در ایران گسترش دادند و سوگ و سرودخوانی و مرثیه تبدیل به سنت ۱۰ روزه شد و کم کم در دورۀ قاجار و تا عصر کنونی به سنت محرم و صفر تبدیل شد و شعر عاشورایی و آیینی را در ادبیات فارسی و عرب شکل داد.

کنار هم هستیم

نمایش «کنار هم هستیم» با بازی ریحانه حسینی و مریم درویش، در بخش پایانی برنامه، اجرا شد.
داستان این نمایش، دربارۀ زنی باردار است که آرزو دارد پیش از زایمان، به زیارت امام رضا (ع) برود. در ماه محرم به مشهد می‌رسد، اما زودتر از موعد، زایمان می‌کند و در بیمارستان بستری می‌شود. هم‌زمان با تولد فرزندش، اسرائیل به ایران حمله می‌کند و شوهرش مجبور است به تهران برگردد. با لغو پروازها، شوهر و مادرش نمی‌توانند به مشهد بیایند و زن تنها می‌ماند. شوهر قول داده از راه زمینی خود را برساند. 
پرستار مهربانی در بیمارستان از او مانند مادر مراقبت می‌کند. پرستار که نگرانی‌های زن را می‌بیند با مهربانی به او می‌گوید: « غریبی نکن و برای برگشت عجله نداشته باش. ما در شادی‌ها کنار هم بودیم، حالا در روزهای سخت باید بیشتر مراقب هم باشیم. دین ما دین محبت است. حیف است تاسوعا و عاشورای مشهد را از دست بدهی.»