در حال بارگذاری صفحه...

در ویژه برنامه تلویزیونی «نقش نفس» به مناسبت دهه کرامت بررسی شد
تاریخچه صندوق پوش و ضریح‌پوش‌های بارگاه مطهر رضوی - ۱۴۰۴/۰۲/۲۲

سومین قسمت از ویژه برنامه تلویزیونی «نقش نفس»، تولید شده در موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی که، هر شب از شبکه 4 سیما ساعت 20:30 دقیقه به روی آنتن می‌رود با عنوان «تارهای نور» به داستان صندوق پوش و ضریح‌پوش‌های حرم رضوی اختصاص داشت و میزبان حضور زهرا محسنی، پژوهشگر رودوزی‌های سنتی و هنرمند مطرح ایرانی، بود. 


کسب نشان اصالت یونسکو در سال۱۳۹۰ در رشته ابریشم‌دوزی کلات، دریافت نشان درجه یک هنری از وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی و صنایع دستی و فرهنگستان هنر در ایران در سال۱۳۹۲ و... از جمله افتخارات این بانوی هنرمند،است.

تاریخچه پوشش مرقد مطهر رضوی

زهرا محسنی ابتدا با اشاره به اینکه خزانه آستان قدس رضوی حاوی آثار فرهنگی و هنری متعددی است که در طول قرن‌ها از سوی دوستداران امامان شیعه به این مجموعه، وقف شده است، گفت: بخشی از این آثار شامل منسوجات هنری است که در قالب ضریح‌پوش و صندوق‌پوش در بخش خزانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. 
صندوق‌پوش در دو شکل حجم‌‌دار و مستطیلی، پوششی است که صندوق مزار امام رضا(ع) را می‌پوشانده است. 
ضریح‌پوش به دو نوع دوره‌پوش و شیروانی‌پوش تقسیم می‌شود که بر روی  قسمت بالای ضریح که قوس مانند است، قرار می‌‌گیرد.
وی به کاربرد پوشش‌ها در مکان‌های مختلف مذهبی و مقدس اشاره کرد و گفت: استفاده از وجود پوشش‌ها در ادیان مختلف در مکان‌های مقدس سابقه طولانی دارد و وجود پرده کعبه، رو پوشش‌های قبور کلیسا و پیچیدن صلیب‌هادر پوشش‌ها از جمله این نمونه‌ها هستند. استفاده از ضریح پوش برای حرم رضوی نیز سابقه طولانی دارد ولی آن چیزی که کاربرد ضریح پوش حرم رضوی را با دیگر مکان‌های مقدس متمایز می‌کند، این است که،این پوشش‌‌ها توسط خیران نیک اندیش به نشانه ارادت، نذر شده‌اند و در نوع پارچه با یکدیگر متفاوت و دارای اقسام مختلف،هستند.
محسنی با اشاره به استفاده از پوشش برای حرم رضوی، برای اولین بار در سال ۵۰۰ هجری گفت: اولین پوششی که روی مرقد مطهر امام رضا(ع) استفاده شده، صندوقی از چوب فوفل بوده که توسط شخصی به نام انوشیروان مجوس که چون با عنایت امام رضا(ع)از مرض پیسی شفا پیدا کرد، اهدا شده است.
پوشش‌های روی مرقد مطهر، بنا به گفته‌های ابن بطوطه از سال 734 بوده که به آن صندوق پوش‌ می‌گفتند.
 این صندوق پوش‌ها، اشیاء بسیار نفیس و منسوجات بسیار نفیسی هستند که در دو شکل حجم‌دار‌(مکعب مستطیل) و مستطیل شکل است و گاهی  به شکل پرده بودند که روی مرقد مطهر گذاشته می‌شده‌اند. 
قسمت دوم پوشش‌های حرم رضوی، شیروانی پوش‌هایی بوده که از زمان قدیم بر روی سقف ضریح‌‌های امام هشتم قرار می‌گرفته است که در شکل، جنس و رودوزی با یکدیگر متفاوت بوده‌اند.
 وی با اشاره به فرایند شناسنامه دار کردن منسوجات حرم رضوی، ادامه داد: از سال۱۳۸۲ به لطف خداوند متعال و عنایت‌های امام رضا(ع) من و خواهرم (مریم محسنی)،با بخش خزانه‌داری کل حرم مطهر امام هشتم(ع) در زمینه شناسایی، مرمت، تهیه پرونده و شناسنامه و دیجیتال‌سازی و ثبت رایانه آثار هنری مربوط به منسوجات و دوخت‌های سنتی حرم مطهر رضوی همکاری کردیم که بسیاری از  منسوجات و بافته های موجود در موزه رضوی،شناسنامه دار شده است.

قدیمی‌ترین «صندوق‌پوش زربفت» موجود در آستان قدس رضوی

پژوهشگر رودوزی‌های سنتی با اشاره به وجود صندوق پوش بسیار نفیس در حرم رضوی ، اظهار کرد: قدیمی‌ترین «صندوق‌پوش زربفت» موجود در آستان قدس رضوی، توسط حاجی اسوار لاهیجی یکی از فرمانرواهای نظامی از رشت به تاریخ ۹۵۲ هجری قمری وقف حرم مطهر رضوی شده است که توسط میرنظام کاشانی در رشت، بافته شده است. وجود کتیبه مشخصات واقف، بافنده، محل بافت و تاریخ اثر، بسیار ارزشمند و در زمره دست‌بافته‏های نفیس دوره اسلامی در ایران و جهان است که در گنجینه آستان قدس رضوی نگهداری می‏شود.
نویسنده کتاب «شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی: ضریح‌پوش‌ها و صندوق پوش‌ها» ، افزود: از قرن‌ها پیش، ضریح پوش‌های رضوی بنا به مناسبت‌های مختلف تعویض می‌شود تا از این طریق از اهدا کنندگان آن تقدیر شود. این ضریح پوش‌ها از انواع واقسام پارچه های بسیار نفیس استفاده شده که برخی فقط بافت ساده داشته‌اند؛ همچون زربفت‌های نفیس دوره صفویه به بعد که در قسمت‌های حجم دار و پوشش‌های شیروانی ضریح حرم رضوی استفاده می‌شود. 
بعضی از این پوشش‌ها همراه با دوخت‌های بسیار نفیسی روی مخمل‌های بسیار ناب که تار و پود آن از ابریشم طبیعی با متریال و مواد های بسیار اصیل  انجام شده ؛ همانند سرمه‌های آلیاژ طلا  و مروارید های اصل بحرین است که  برای نمونه‌های می‌توان به ضریح پوش‌های  پسران ناصرالدین شاه و مهد علیا اشاره کرد. برخی از ضریح پوش‌ها نیز دارای دوخت‌های خاص باپولک‌ها و نقره‌های مخصوص بودند که در دوره قاجاریه، به حرم رضوی، اهدا شده است.
 وی با اشاره به وجود تعداد بسیاری از ضریح پوش‌های حرم رضوی در گنجینه نفایس آستان قدس رضوی، اظهار کرد: برخی از این ضریح پوش‌های نفیس از کشورهای خارجی وقف حرم رضوی شده‌اند و برخی توسط شیعیان و اهل تسنن و ... وقف شده‌اند.
 وقف ضریح پوش حرم رضوی منحصربه زمان گذشته نبوده، درحال حاضر نیز برخی از دوستداران حضرت رضا(ع) به دوزندگان سفارش اثر می‌دهند و آن را به حرم رضوی، اهدا می‌کنند.
محسنی، یادآور شد: باید نگهداری از این نفایس به نحو احسن انجام شود، در این صورت می‌توانیم هویت یک ملت را حفظ و نگهداری کنیم، تاریخ کشورمان را با وجود هنرمندان و نیاکان هنرمندی به دنیا نشان دهیم و برای نسل‌های آینده به یادگار بگذاریم.

اخبـــــــار تخصصی
عضـویـت
آفرینش های هنری
اخبار
مدرسه عالی هنر رضوی
پژوهشی
نگارخانه
جشنواره های رضوان
انجمن
فروشـگــاه
تماس با‌ما
منو