مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی گفت: استاد فرشچیان «روایتگر بصری فرهنگ رضوی» است؛ هنرمندی کم‌نظیر که هنر را وسیله‌ای برای بیان حقیقت و ایجاد ارتباط روحی با مخاطب می‌دید.

محمد جواد استادی در گفت‌وگو با آستان‌نیوز، ضمن عرض تسلیت به مناسبت درگذشت استاد محمود فرشچیان، هنرمند پیشکسوت فرهنگ و هنر رضوی، اظهار داشت: وقتی از «هنر رضوی» سخن می‌گوییم، به یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین جریان‌های هنر اسلامی، به‌ویژه هنر ایرانی-شیعی اشاره داریم؛ جریانی که اوج آن در مشهدالرضا و در سایه مضجع شریف حضرت رضا(ع) به کمال رسیده است. 

پیوند هنر رضوی با حیات معنوی مردم

مشاور مدیر عامل موسسه جوانان آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه هنر رضوی، صرفاً یک هنر وابسته به مناسک نیست، بلکه فرایندی پیچیده و هم‌زمان فرهنگی، عاطفی، حسی، زیبایی‌شناختی و معرفتی است، افزود: زائر، هنگام ورود به حرم مطهر، در معرض یک منظومه هنری کامل قرار می‌گیرد؛ از کتیبه‌ها و کاشی‌ها و مقرنس‌ها گرفته تا گچ‌بری‌ها، خطوط، نقش‌ونگارها، پرده‌ها و ضریح در تنوعی چشمگیر اما در هماهنگی کامل، با یک هدف مشترک: پیوند دادن دل و جان انسان با ساحت قدسی امام هشتم (ع).
وی خاطر نشان کرد: این هنر، برخلاف بسیاری از مکاتب هنری که خاستگاهی درباری یا بازارمحور داشته‌اند، از بطن حیات معنوی مردم و مناسک دینی برخاسته است. همین پیوند با حیات معنوی، به آن توانایی تحکیم هویت دینی جامعه را داده و زبان مشترکی میان ایمان و زیبایی ساخته است. پیام‌های جهان‌شمولی همچون کرامت، مهربانی و عدالت در این هنر جاری است و همین باعث می‌شود حتی برای مخاطبان غیرمسلمان نیز جذاب و قابل احترام باشد.

نقش استاد فرشچیان در اعتلای هنر رضوی

استادی با بیان اینکه در میان هنرمندانی که در شکل‌گیری و اعتلای هنر رضوی سهم داشته‌اند، استاد محمود فرشچیان جایگاهی ویژه دارد تصریح کرد: او نگارگری اصیل ایرانی را با زبان بصری جهانی در خدمت مضامین رضوی قرار داد و به این ترتیب توانست فرهنگ و آموزه‌های رضوی را فراتر از مرزهای ایران و جهان تشیع معرفی کند.
وی ادامه داد: من فرشچیان را «روایت‌گر بصری فرهنگ رضوی» می‌دانم؛ هنرمندی که نگاهش به هنر، از آغاز، فراتر از مهارت‌های صرف فنی بود و آن را وسیله‌ای برای بیان حقیقت و ایجاد ارتباط روحی میان اثر و مخاطب می‌دید.
مشاور مدیر عامل موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی افزود: اوج این نگاه در طراحی ضریح مطهر امام رضا(ع)، متجلی شد؛ اثری که در آن، هر نقش و هر کتیبه داستانی از کرامت، محبت و معرفت امام هشتم را روایت می‌کند و در کلیت خود فضایی قدسی را مجسم می‌سازد.

ویژگی‌های شاخص و متمایز آثار استاد فرشچیان

مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی آثار استاد فرشچیان را دارای مجموعه‌ای از مولفه‌های شاخص و متمایز از دیگر هنرمندان دانست و افزود: نخستین ویژگی شاخص این هنرمند برجسته روایتگری است؛ هر اثر او حامل داستانی است که مفاهیم را بی‌نیاز از کلام منتقل می‌کند. 
وی ادامه داد: نمونه بارز روایتگری، تابلوی «عصر عاشورا»ست که تنها با تصویر، واقعه کربلا را روایت می‌کند. طراحی ضریح نیز همین کارکرد را دارد؛ هر قاب و هر بخش، روایتی از سیره و اندیشه امام رضا علیه‌السلام است.
وی رنگ‌گذاری معنایی را دومین ویژگی آثار استاد فرشچیان عنوان کرد و گفت: در آثار او، رنگ صرفاً عنصر تزئینی نیست، بلکه بار معنایی و نمادین دارد. آبی‌های ژرف، بی‌کرانگی آسمان را تداعی می‌کنند؛ سبز، آرامش بهشتی و حیات جاویدان را القا می‌کند؛ طلایی، شکوه الهی و نورانیت را نمایان می‌سازد؛ نقره‌ای و سیمین، نماد پاکی و خلوص است. این نظام رنگی در آثار رضوی او، از «ضامن آهو» تا ضریح مطهر، حضوری پررنگ دارد.
استادی تاکید کرد: سومین ویژگی آثار هنری استاد فرشچیان، خطوط سیال و فرم‌های پویاست؛ در آثار او، خطوط و فرم‌ها ایستا نیستند؛ حرکت، زندگی و ذکر را القا می‌کنند. در «ضامن آهو»، انحنای بدن آهو و فرم دست امام، سرشار از پویایی و حیات است.
وی «ترکیب‌بندی فضامند» را چهارمین ویژگی شاخص آثار فرشچیان دانست و تصریح کرد: در آثار این هنرمند بزرگ، چینش عناصر به‌گونه‌ای است که معنا را از دل فضا منتقل می‌کند. در «عصر عاشورا»، ترکیب دایره‌وار شخصیت‌ها با محوریت حضرت زینب(س)، مرکزیت پیام را برجسته می‌کند. در ضریح مطهر نیز، از پایه‌ها تا تاج گنبدی‌شکل، تصویری از عروج روحانی ترسیم می‌شود.
استادی با اشاره به اینکه «جزئی‌نگری دقیق» ودقت در کوچک‌ترین عناصر، پنجمین ویژگی بارز آثار استاد فرشچیان است، تاکید کرد: در ضریح حرم مطهر رضوی، هر گل و برگ با رعایت کامل تقارن و ظرافت حکاکی شده است. در نگاره‌ها نیز این توجه به جزئیات، تجربه دیداری عمیق‌تری برای مخاطب ایجاد می‌کند.

ترکیب سنت و نوآوری 

وی ، پیوند سنت و نوآوری را دیگر ویژگی متمایز آثار هنری استاد فرشچیان عنوان کرد و افزود: این هنرمند، عناصر سنتی مانند اسلیمی‌ها را با ساختارها و پرسپکتیوهای نوین ترکیب می‌کند. این تلفیق، آثارش را هم ریشه‌دار در سنت و هم زنده و معاصر می‌سازد.
این پژوهشگر هنر رضوی ادامه داد: آخرین ویژگی شاخص آثار استاد فرشچیان، بعد قدسی است؛ حتی در طبیعت‌پردازی‌هایش، حس معنوی و قدسی جریان دارد و در آثار مذهبی خود، با نورپردازی و رنگ‌آمیزی خاص، فضایی شبه‌زیارتی ایجاد می‌کند که مخاطب را به تجربه‌ای روحانی می‌برد.
استادی تاکید کرد: این مولفه‌ها یعنی معناگرایی، زیبایی‌شناسی و وفاداری به اصالت دینی دقیقاً همان عناصری هستند که مکتب هنر رضوی بر آن‌ها تکیه دارد. 

لزوم بازخوانی و تداوم آثار استاد فرشچیان
استادی تصریح کرد: مکتب هنر رضوی تلاش می‌کند با بازخوانی آثار هنرمندانی چون فرشچیان و پیشینیان او، این روش‌ها و فرایندها را استخراج کرده و الگویی برای هنرمندان امروز، حتی در حوزه هنرهای نو، فراهم آورد.
مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی بیان کرد: فرشچیان نه‌تنها تصویرگر، بلکه مفسر بصری فرهنگ رضوی بود؛ بلکه آثاری خلق کرد که تجربه معنوی می‌آفریدند و نشان می‌دادند هنر رضوی در روزگار ما نیز می‌تواند سخن تازه داشته باشد، پیام‌آور معنا باشد و ماندگار بماند. 
استادی در پایان خاطر نشان کرد: وظیفه امروز ما، پژوهش عمیق در آثار او و تبدیل این میراث به الگویی نظام‌مند ذیل مکتب هنر رضوی است، تا راهی که پیمود، تداوم یابد و الهام‌بخش نسل‌های آینده هنرمندان باشد.