نشست تخصصی «مکتب هنر رضوی و بازسازی ساختارهای فرهنگی در افق تمدن نوین اسلامی» در مکتب هنر رضوان مشهد برپا شد.
این نشست بعدازظهر روز گذشته به عنوان یکی از رویدادهای ویژه برنامه «رواق هنر» با حضور محمدجواد استادی مشاور فنی و مجری کلان پروژه مکتب هنر رضوی در مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی و جمعی از علاقه‌مندان در مکتب هنر رضوان برگزار شد.
وجود آشفتگی مفهومی در فضای اندیشه جامعه
مشاور فنی و مجری کلان پروژه مکتب هنر رضوی در این نشست ابتدا به بررسی برخی از بحران‌های جامعه همچون وجود آشفتگی مفهومی و نظری در فضای اندیشه فعلی جامعه پرداخت و گفت: جامعه ایرانی پس از قوت گرفتن جریان نوسازی در ایران از اواخر قاجاریه و پهلوی اول به شدت تحت تأثیر اندیشه غرب قرار می‌گیرد و محل ورود و حضور نگرش‌های غربی می‌شود. این امر تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ادامه می‌یابد چنان که فضای جامعه ما بعضا دچار واردات اندیشه غرب شده است.
محمدجواد استادی ادامه داد: اندیشه غرب متناسب با گذرگاه تاریخی است که با آن مواجه بوده است. همچنین اندیشه در غرب ریشه در سنت آن‌جا دارد، اما در این میان ما دچار یک نوع گسست شده‌ایم چراکه اندیشه غربی ارتباطی با فضای فکری جامعه ایرانی ندارد و با سنت ما نیز نسبتی برقرار نمی‌کند. بی‌شک وقتی فضای فکری و نظری در جامعه‌ای دچار بحران شود، کارکردهای عملیاتی آن نیز دچار مشکل می‌شود.
وی با اشاره به اهمیت استفاده از روش‌های منطقی و عقلایی برای حل مسائل افزود: همچنین ما در ایران با بحران روش مواجه هستیم. از آنجایی که در بنیاد اندیشه دچار مشکل هستیم، روش‌های ما نیز روش‌های مشخصی نیست. به خصوص که در حال استفاده از علوم و روش‌های غربی هستیم.
از بحران تقلیل‌گرایی تا فن‌سالاری
همچنین استادی از تقلیل‌گرایی به عنوان یکی دیگر از بحران‌های جامعه نام برد و اظهار کرد: ما هر مفهومی را باید در جایگاه خودش ببینیم. بی‌تردید اگر کارکرد غیرواقعی برای آن تصور کنیم، ارزشش را کاهش داده‌ایم. به طور مثال زیارت یک کلان مفهوم است که ما با آن تقلیلی برخورد کرده و گاه آن را تا حد شفا کاهش داده‌ایم. در صورتی که ارزش وجود حضرت رضا(ع) و تأثیرات آن در مؤلفه‌های زیست انسان‌ها بسیار گسترده است.
وی «تکنوکراسی(فن‌سالاری)» را از جمله بحران‌های تفکری موجود دانست و افزود: این بحران به روح انسان معاصر آسیب وارد می‌کند. در واقع امروزه ابزار بر انسان احاطه پیدا کرده است. نمونه فن‌سالاری را در ساخت و سازهای شهری در بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی می‌توان دید. حاکم شدن نگاه مهندسی به فرهنگ نیز نتیجه فن‌سالاری است.
مشاور فنی و مجری کلان پروژه مکتب هنر رضوی ضمن اشاره به قطع ارتباط جامعه با سنت، به عنوان دیگر بحران موجود گفت: متاسفانه ما سنت را اشتباه گرفته‌ایم. سنت اساساً یک امر نوستالژیک و تاریخی نیست که حس خوب به شما منتقل کند. در واقع سنت امر زنده و پویا است.
وی تصریح کرد: حاکم شدن نگاه نوستالژیک به سنت در اماکن مقدس، موجب به وجود آمدن سکولاریسم و عرفی‌گرایی می‌شود. هر زمان دین عرفی شود، کارکرد خود را از دست می‌دهد.
سه مؤلفه اصلی مکتب
در ادامه استادی با ارائه تعاریفی درباره اصطلاحات «سبک»، «مکتب» و «جنبش» گفت: مکتب از نگاه من، مکتب اندیشه است و اگرچه مکان در آن همچون مکتب خراسان یا مکتب فقهی اصفهان مهم است، اما متمرکز و محدود به یک جغرافیای خاص نمی‌شود. در واقع آن مکان موجب تجلی مکتب می‌شود. همچنین مکتب قدرت تفسیر دارد و باید بتواند نظام‌سازی کند. به خصوص که مکتب بدون مشخص کردن باید و نبایدها ارزش ندارد.
وی با اشاره به اینکه مکتب با برخورداری از سه مؤلفه اصلی؛ دارابودن ایده مرکزی قدرتمند، امکان ساختارسازی آن و جامعیت داشتن (پاسخگو بودن به نیازهای انسان‌ها در عصرهای مختلف) در کنار یکدیگر ساخته و ماندگار می‌شود، بیان کرد: مکتب هنر رضوی ایده مرکزی را دارد، از ساختارهای لازم برخوردار است و این جامعیت را نیز دارد.
مشاور فنی و مجری کلان پروژه مکتب هنر رضوی افزود: آسان‌ترین مسیر استخراج مبانی نظری مکتب هنر رضوی، بررسی آثار هنری بی‌نظیر موجود در حرم مطهر حضرت رضا(ع) است. در واقع با مرور تجربه موفق و اثرگذار هنرمندان در آثار هنری در قالب‌های مختلف در حرم مطهر می‌توان به این مبانی رسید. در این مسیر باید تاریخ هنر رضوی را بشناسیم و رموز معنایی نهفته در این آثار را کشف کنیم.
نقش هنر در جلوه‌گری تمدن اسلامی
استادی با ارائه تعاریفی در خصوص فرهنگ و ساختارهای فرهنگی اظهار کرد: اگر می‌خواهیم وضعیت فرهنگ جامعه پایدار شود، باید روی نهادهای مؤثر بر فرهنگ تأثیرگذار باشیم.
وی ادامه داد: سنت به فرهنگ ما شکل می‌دهد و کمک می‌کند مصرف ما متناسب با آن سنت شود. نوع مصرف ما همچون نوع پوشش نیز سبک زندگی ما را می‌سازد. تفاوت جوامع نیز براساس سبک زندگی آن‌ها است چنان‌که انقلاب اسلامی درصدد ایجاد سبک زندگی براساس آیات و روایات است.
مشاور فنی و مجری کلان پروژه مکتب هنر رضوی اضافه کرد: در تمدن مرز معنی ندارد، چون فرهنگ از مرزها عبور می‌کند. بدین ترتیب تمدن نوین اسلامی به معنای چارچوب‌ها و مرزهای جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران نیست.
وی با بیان اینکه تمدن، جلوه فرهنگی جامعه است، گفت: اگر فرهنگ در جامعه جلوه پیدا کند، تمدن را محسوس می‌بینیم. فرهنگ نیز در سبک زندگی و زیست بیرونی ما تبلور پیدا می‌کند. تمدن همچون سبک زندگی محسوس و قابل لمس است.
استادی مهمترین عرصه جلوه‌گری تمدن اسلامی را در آثار هنری دانست و افزود: هنر موجب می‌شود مبانی معرفتی، انتزاعی و ذهنی، قابل لمس و بیرونی شوند.
از مدیریت مصرف تا مدیریت جامعه
مشاور فنی و مجری کلان پروژه مکتب هنر رضوی در خصوص نقش مکتب هنر رضوی در بازسازی انقلابی ساختارهای فرهنگی بیان کرد: هنر ارتباطات گسترده‌ای با مخاطبان دارد و به طور غیرمستقیم اثرگذاری می‌کند. بنابر این هنر بهترین ابزارها را برای آموزش فرهنگ زیست اسلامی به ما دارد.
وی با اشاره به اهمیت مدیریت مصرف در مدیریت جامعه ادامه داد: همچنین مکتب هنر رضوی می‌تواند بخش‌هایی از الگوی مصرف، حداقل در حوزه هنر را مدیریت کند.
استادی خاطرنشان کرد: در تمدن اسلامی برخلاف تمدن غربی، هدایت را مبتنی بر هدایت الهی می‌بینیم. به نظرم فرهنگ و هنر رضوی امروز، یکی از منابع شکل‌دهنده مهم فرهنگ کشور است و می‌تواند ساختارهای لازم برای شکل‌گیری سبک زندگی اسلامی و تبلور عرصه‌های فرهنگی اسلامی در قالب تمدن را فراهم کند.
شایان ذکر است، مؤسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی با همکاری سه مرکز و مؤسسه آموزش عالی مشهد، در حال برگزاری رویدادهای هنری-پژوهشی مشترک رواق هنر با محوریت مکتب هنر رضوی، از ۲۶ آذر تا ۵ دی ۱۴۰۱ در سطح این شهر مقدس است.