در این بین جمعی از هنرمندان شرکت‌کننده در جشنواره
ملی هنر رضوان از نقش و نمادهای تصویری، نشانه‌های نوشتاری و نگاره‌های ترکیبی
برگرفته از تزیینات حرم مطهر امام مهربانی‌ها(ع) برای تزیین اسباب زندگی؛ از طراحی
بسته‌بندی سه محصول شرکت نان قدس رضوی تا تزیین روسری، تی‌شرت، ظروف، نوشت‌افزار
و... استفاده کردند. به بهانه داوری آثار رسیده به این جشنواره، پای سخن محمدرضا
دوستمحمدی طراح گرافیک، تصویرساز، کارتونیست و عضو هیئت علمی پردیس هنرهای زیبای
دانشگاه تهران نشستیم که به عنوان داور با نخستین جشنواره هنر رضوان زیر نظر مؤسسه
آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی همکاری دارد.
تنوع کاربرد هنر تصویرسازی
آنچه بیشتر مردم درباره هنر تصویرسازی می‌شناسند مربوط به
تصویرسازی کتاب‌های کودک و درسی می‌شود که ما از دوران کودکی با آن سر و کار
داشتیم. محمدرضا دوستمحمدی
در این باره بیان می‌کند: «تصویرسازی محدود به این حوزه نشده و از این هنر در
حوزه‌های بسته‌بندی محصولات، تبلیغات، مقالات، اینفوگرافی‌ها، تصویرسازی‌های علمی
هم استفاده می‌شود. به‌طور نمونه وقتی یک محصول الکترونیکی را خریداری می‌کنیم، می‌بینیم
که شکل‌های هندسی در صفحات کتابچه آموزشی آن کشیده شده و چگونگی استفاده از آن
توضیح داده شده است». بنابراین هنر تصویرسازی کاربردهای متنوعی دارد، اما آنچه به طور
معمول در ذهن ما باقی می‌ماند تصویرسازی کتاب کودک است. داور جشنواره هنر رضوان
ادامه می‌دهد: «در ایران هم بیشتر برای تصویرسازی کتاب کودک کار شده است. البته
بیشترین افتخارات‌مان هم مربوط به این حوزه است. در حال حاضر شرایط خوبی در این
هنر در کشور و جایگاه خوبی نسبت به کشورهای همسایه داریم به‌طور مثال اگر در اوایل
پیروزی انقلاب اسلامی حدود 30 یا 50 نفر تصویرساز در کشور داشتیم، در حال حاضر این
تعداد به سه یا چهار هزار نفر رسیده است». استانداردهای کاری ایران در این هنر به
حدی خوب است که هنرمندان تصویرساز جوایز متعددی از جشنواره‌های بین‌المللی کسب می‌کنند.
او در تعریف مذهب در هنر تصویرسازی می‌گوید: «می‌توانیم مذهب را به عنوان داستان‌ها
یا روایت‌های مذهبی در نظر بگیریم که پس از انقلاب اسلامی بسیار جدی‌تر و عمیق‌تر
به آن نگاه شده است. اما من مذهب را گسترده‌تر می‌بینم و تمام زندگی و رفتارهای
ما باید مذهبی باشد یعنی مذهب فقط عبادت، مناسک و تاریخ اسلام نیست. در این نگاه
بر روی بسیاری از مسائل کار نشده است، اما در مجموع سیر صعودی داشته و در حال حرکت
هستیم. به طور مثال به سؤالات بسیاری در فقه تصویرسازی و فقه نقاشی پاسخ نداده‌ایم
که امیدوارم روی چنین مباحثی بیشتر کار شود تا به نتایج خوبی برسیم»
جشنواره‌ای با بخش‌های جذاب
جشنواره هنر رضوان از دریچه اقتصاد فرهنگ با تبیین موضوعی
مشخص و ابزارهای تعریف شده، به دنبال ایجاد تجربه‌ای ارزشمند و حرفه‌ای برای
جامعه هنری، افزایش سواد بصری و ایجاد حس نیاز در جامعه تولیدی است. دوستمحمدی
درباره لزوم برگزاری جشنواره هنر رضوان ابراز می‌کند: «این ضرورت به شدت احساس می‌شد
که از دنیای انتزاعی هنری خارج شویم و به طور جدی به فضای کاربردی و تولید محصول
فکر کنیم. مسیری هم که این جشنواره تا اینجای کار پیموده است، مایه خرسندی است.
امیدوارم جشنواره هنر رضوان همچنان به مسیر خود تا پایان راه ادامه دهد چرا که ما
به شدت مصرف‌کننده محصولات غیرایرانی و بومی شده‌ایم و این امر روی ناخودآگاه
فرهنگی ما در حال تأثیر است. از سوی دیگر متأسفانه مدیریت فرهنگی محصولات کشور
خیلی جدی گرفته نمی‌شود. به‌طور نمونه باید تکرار کنیم فرزندان ما بیشتر فرم‌ها و
شخصیت‌های خارجی را می‌شناسند بنابراین چنین کمبودی در کشور احساس می‌شد. امیدوارم
پس از پایان نخستین دوره جشنواره هنر رضوان شاهد تولید محصول بر اساس آثار افراد
برگزیده و شایسته این جشنواره باشیم و بتوانیم از آن‌ها در زندگی روزمره خود
استفاده کنیم». او پس از داوری آثار نخستین جشنواره هنر رضوان می‌گوید: «من حس
خوبی نسبت به جشنواره و نتایج آن دارم. این جشنواره جوایز خوب و بخش‌های جذابی دارد
به عبارتی بخش‌های آن می‌تواند هنرمندان را به تولید اثر ترغیب کند. البته به عنوان فردی که در دانشگاه
تهران مشغول به‌کار هستم، دوست داشتم تبلیغات بیشتری درباره این جشنواره در تهران
صورت می‌گرفت». البته پنجمین و ششمین نشست‌های تخصصی جشنواره هنر رضوان به منظور
تببین و معرفی هر چه بیشتر اهداف جشنواره به ترتیب در دانشگاه الزهرا(س) و دانشکده
هنر دانشگاه سوره تهران برگزار شد.
نقش
تربیتی رقابت‌های هنری
کارگروه سوغات فرهنگی زائر و شرکت نان قدس رضوی، حامیان
نخستین جشنواره هنر رضوان هستند. این استاد دانشگاه تهران ابراز می‌کند: «یکی از
ابعاد مفید برگزاری جشنوارهها، بحث تربیتی آن‌ها است. آخر جشنوارهها می‌توانند
در بحث فرهنگ‌سازی و تربیت کمک کنند. بدین معنا که از یک سو هنرمندان را تربیت می‌کنند
تا کاربردی فکر کرده و طبق نیاز بازار کار کنند. به این ترتیب می‌توانند محصولات
خود را بفروشند. از سوی دیگر، مدیران را تربیت کرده تا از دریچه جشنوارهها به
چنین موضوعاتی نگاه کنند و تولید محصول را به هنرمندان و افراد متخصص بسپارند». در
این فرآیند نمی‌توان کم‌کاری را به گردن تولیدکننده، مدیر یا هنرمند انداخت به
عبارتی همه آنان به نوعی در این موضوع مقصر و مسئول هستند. دوستمحمدی می‌افزاید:
«هنرمند مقصر است که مدام در فضای هنری و انتزاعی خودش بوده، اجتماع را درک نکرده
و بازار اقتصاد را نشناخته است. تولیدکننده هم بازار هنر و نقش کیفیت هنری در فروش
محصولاتش را نادیده گرفته و در این امر کوتاهی کرده است. بی‌شک برگزاری چنین
جشنواره‌هایی علاوه بر جنبه تربیتی‌شان، جنبه کاربردی هم دارند و برای تولیدکنندگان
مفید خواهند بود. آخر در قالب برگزاری یک مسابقه و رقابت، به‌طور مثال 10 نفر برای
تولیدکننده کار خواهند کرد و او از بین آثار تولیدی می‌تواند بهترین اثر را انتخاب
کند. در حالی که اگر آن تولیدکننده طراحی محصول مورد نظرش را به یک هنرمند مشخص
سفارش دهد در نهایت دو یا سه گزینه خواهد داشت. البته این جشنوارهها نیاز به
معرفی و تبلیغ بسیار به ویژه در بین تولیدکنندگان و کارخانجات کشور دارد. اگر
مردم با این جشنوارهها آشنا شوند و به تماشای آثار خلق شده آن‌ها در گالری‌ها
بروند، فقط جنبه آموزشی و تربیتی دارد. در حالی که حرف پایانی را سرمایه‌داران و کارخانه‌داران
می‌زنند. آنان هستند که باید به دنیای هنرمندان و طراحان اعتماد کنند. امیدوارم
شرایط جامعه از این نظر روز به روز بهتر شود»
لزوم توجه به سوغات فرهنگی
قرن‌هاست که ذوق سرشار ایرانیان با الهام از اندیشه
متعالی اسلام، دامنه وسیعی از نمادها را در قامت هویت بصری آنان پدید آورده است.
بخش قابل توجهی از این عناصر نمادین در پیوند معنوی مردم این مرز و بوم با اماکن
مقدس تجلی یافته است. دوستمحمدی با تأکید بر اینکه ایرانیان در ادوار مختلف تاریخی
به امام رضا(ع) و حرم مطهر ایشان ارادت خاصی داشتند، می‌گوید: «این بارگاه منور
منبع غنی خوبی از همه نظر؛ چه محیط معنوی و چه فضای هنری است و آثار فاخری از
هنرمندان هنرهای سنتی محب این امام رئوف(ع) در این آستان مقدس خلق شده و به یادگار
مانده است. از این رو این بارگاه ملکوتی ظرفیت بالایی برای استفاده هنرمندان
امروز دارد. خوشبختانه در ایران مکان‌هایی مانند امام‌زاده‌ها و مساجد کم نیستند و
در شهرهای مختلف مثل شیراز و اصفهان می‌توان چنین منابع غنی هنری یافت. البته به‌طور
معمول نگاهی که در استخراج هنری از این منابع به‌کار رفته است، کلیشه‌ای و انفعالی
بوده یا از آن‌ها استفاده‌های سطحی شده است». سابقه چند ساله مطالعات متنوع در
بازار سوغات زائران، شناخت مسائل آن و ضرورت حمایت از کالاهای ایرانی در این بازار
گسترده از جمله عوامل زمینه‌ساز برگزاری جشنواره هنر رضوان به همت مؤسسه آفرینشهای
هنری آستان قدس رضوی است. این طراح گرافیک و تصویرساز تصریح می‌کند: «سوغات فرهنگی
مشکلی است که در تمام شهرهای کشور وجود دارد. به طور نمونه شاهد بودم که گردشگران به فروشگاه‌های فرهنگی و بومی
تهران مراجعه کرده و درباره شناخت خود از گلیم یا کوزه سخن می‌گفتند که آن‌ها را درک
کرده و می‌توانند بخرند، اما می‌پرسیدند محصول تهران چیست که با دیدن آن یاد این
شهر بیفتیم. به عبارتی شرایط کشور از نظر ظروف، گلیم و جاجیم به عنوان سوغات خوب
است، اما تعداد محصولاتی که ویژه شهرها تولید شود و ما را یاد آن‌ها بیندازد،
محدود است. به نظرم مشهد به‌عنوان شلوغ‌ترین مکان ایران‌گردی چه از نظر معنوی و چه
گردشگری، می‌تواند تعداد بسیاری از این محصولات را به عنوان سوغات داشته باشد. بی‌تردید
این امر هم از بُعد اقتصادی و هم فرهنگی مفید است»
|